Tha tù trước thời hạn có điều kiện là biện pháp được tòa án áp dụng đối với người đang chấp hành án phạt tù khi có đủ điều kiện theo quy định của Bộ luật Hình sự, xét thấy không cần bắt buộc họ phải chấp hành án phạt tù tại cơ sở giam giữ. Như vậy có thể hiểu đây chỉ là thay đổi môi trường giáo dục cải tạo phạm nhân. Ở các trại tạm giam, trại giam, nhà tạm giữ, lực lượng cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp trực tiếp quản lý, giáo dục, cải tạo cho phạm nhân, còn ở trường hợp này người chịu trách nhiệm giáo dục cải tạo người phạm tội là toàn xã hội, cụ thể là các tổ chức đoàn thể tại địa phương, nhân dân tại nơi người phạm tội cư trú và gia đình họ dưới sự tham mưu của lực lượng công an.
Đối với người đang chấp hành án phạt tù về tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng muốn được tha tù trước thời hạn, hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng theo quy định tại Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao phải có các điều kiện sau:
1. Phạm nhân đang chấp hành án đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù.
2. Phạm tội lần đầu. Có thể được hiểu phạm tội lần đầu là trước đó chưa phạm tội lần nào hoặc trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự; trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; trước đó đã bị kết án nhưng được coi là không có án tích.
3. Người phạm tội có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt thể hiện việc chấp hành tốt nội quy trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ, tích cực học tập, lao động cải tạo, có ý chí phấn đấu để trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.
4. Có nơi cư trú rõ ràng là nơi thường trú, tạm trú của người được tha tù trước thời hạn là nơi ở thường xuyên được đăng ký tạm trú hoặc nơi người đó đang sinh sống.
Đối với người chưa thành niên nơi cư trú là nơi ở của cha, mẹ; cha hoặc mẹ hoặc nơi khác được cha hoặc mẹ đồng ý hoặc nơi khác được pháp luật quy định.
5. Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, án phí và nghĩa vụ bồi thường thiệt hại hay nói cách khác là nghĩa vụ dân sự theo quy định.
6. Người bị kết án phạt tù đã chấp hành án phạt tù được ít nhất một phần hai mức phạt tù có thời hạn, ít nhất 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn. Riêng đối với người dưới 18 tuổi đang chấp hành án phạt tù đã chấp hành án được một phần ba thời gian thì đủ điều kiện xét tha tù trước thời hạn có điều kiện.
7. Khi xét tha tù trước thời hạn có điều kiện phải xem xét thận trọng, chặt chẽ để đảm bảo việc tha tù trước thời hạn có điều kiện không ảnh hưởng đến an ninh, trật tự an toàn xã hội, đặc biệt là đối với các trường hợp phạm tội về ma túy, tham nhũng, phạm tội có tổ chức, các đối tượng chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, ngoan cố, chống đối, côn đồ, tái phạm nguy hiểm.
Người được tha tù trước thời hạn cần phải tiếp tục học tập nâng cao ý thức chấp hành đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước và chủ trương của địa phương, nếu vi phạm sẽ bị hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện và phải tiếp tục chấp hành phần thời gian án còn lại tại trại giam, trại tạm giam và các nhà tạm giữ thuộc công an cấp huyện.
Cao Minh Hoàng
