“Hồi sinh” Nhà cổ Đại Điền

Sau thời gian rơi vào tình trạng xuống cấp, nhà cổ Đại Điền hay còn gọi là nhà cổ Hương Liêm, tọa lạc tại xã Đại Điền, huyện Thạnh Phú nay đã trở mình “sống lại” một thời quá khứ vàng son. Đây sẽ là điểm đến thú vị cho những ai yêu thích tìm hiểu về văn hóa nói chung và nghệ thuật điêu khắc gỗ nói riêng.

Đến ngã tư Tân Phong, huyện Thạnh Phú, rẽ trái là vào xã Đại Điền. Qua một vài cây số, ngôi nhà cổ tráng lệ nằm ngay bên cạnh con lộ nhựa dẫn vào UBND xã. Trong quá trình tôn tạo, những người phụ trách, thực hiện cho biết, họ thật sự thán phục đầu óc, tầm nhìn của chủ nhà. Đồng thời công nhận tay nghề tài hoa của những bậc tiền bối thực hiện điêu khắc gỗ đã sống cách đây hơn 100 năm.

Ngôi nhà cổ có diện tích 520m2, cất theo kiểu nhà xuyên trính, ba gian hai chái ba. Tường vôi bao bọc xung quanh với nhiều cửa sổ và khuôn bông thông gió. Ngoài lớp tường ngoài, bên trong còn một lớp vách gỗ bao bọc ba gian giữa, bốn phía có 9 cửa ra vào. Nhà ông Hương Liêm được xây dựng bằng các loại gỗ quý với nhiều hoa văn chạm khắc, đặc biệt là hoa văn trên các khung cửa, thể hiện trong các trám ngang hoặc trám đứng và chia thành từng tầng theo các đố ngang, đố dọc. Theo thời gian, các hoa văn này đã bị mất nhiều chi tiết, cần tháo các vách gỗ ra để phục chế từng chi tiết, đây chính là phần khó nhất mà đơn vị thi công phải thực hiện.

Tùy theo kiểu chạm khắc mà hoa văn khác nhau, hoa văn chạm lộng, ngoài lộng hình còn có lộng chữ Hán hoặc lộng song. Tinh xảo và công phu nhất là hoa văn ở các trám với kiểu chạm nổi hai lớp. Lớp bên trong chạm lộng như lớp lưới, lớp ngoài là chạm nổi. Hoa văn chạm nổi đa dạng từ hoa trái, cây cỏ đến chim thú, côn trùng ở dưới nước và trên cạn như trúc, hoa sen, hoa súng, hoa mai, lúa, đào lộn hột, khế, mãng cầu, lựu, xoài, nho, ổi, cà, chim, chuột, vịt, gà, tôm càng xanh, cua, cá, sóc, thỏ, rái cá, dơi, chuồn chuồn, bướm…

Kỹ sư đến từ Công ty Cổ phần Xây dựng và Phục chế công trình văn hóa Hà Nội (Công ty) - đơn vị trực tiếp thi công trùng tu công trình nhà cổ Đại Điền cho biết: Khi hạ giải các chi tiết, chúng tôi rất lúng túng không biết bắt đầu từ đâu, khó khăn lắm chúng tôi mới hạ giải thành công và khám phá ra sự tinh túy của các cụ trong việc lắp ghép các chi tiết trên vách gỗ. Đồng thời công nhận tay nghề của các cụ phải đạt độ tinh tế, cỡ nghệ nhân thời nay mới làm được một công trình điêu khắc gỗ như thế. Công ty đã phải thuê đoàn 12 thợ điêu khắc gỗ dày dạn kinh nghiệm đến từ Làng nghề gỗ Hà Tây (Hà Nội) để phục chế các chi tiết, hoa văn trên vách gỗ trong một tháng. Các vách gỗ được lắp ghép rất công phu nên khi tháo ra người thợ phải thực hiện từng bước theo một trình tự nhất định và khi lắp vào cũng phải tuân thủ trình tự đó, chỉ cần lắp sai một chi tiết thì phải tháo hết làm lại từ đầu (bao gồm khung cửa, khung vách, chân vách, các miếng trám).

Ngoài ra, đơn vị thi công cũng cho rằng, họ thực sự thán phục trước một công trình hoành tráng đã được người xưa thực hiện công phu đến mức hoàn hảo, kèm theo là những thắc mắc “không lời đáp”. Một số cột kèo bằng thân gỗ to lớn phải chở từ miền ngoài vào, đơn vị thi công phải dùng xe tải lớn di chuyển trên đường nhựa nhưng vẫn không tải hết độ dài của thân gỗ và di chuyển rất khó khăn. Với 42 viên đá xanh, mỗi viên dài 3m, dày 20cm, ngang 33cm, chủ nhà thời đó phải mua từ miền ngoài chở vào, không biết họ đã chuyên chở như thế nào! Khi lắp dựng cột kèo mới, công ty phải dùng pa-lăng xích mới thực hiện được, nhưng cách đây 100 năm các cụ đã sử dụng phương tiện gì hay chỉ đơn thuần là sức người?…

Sẵn sàng đón khách

Vừa qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức công tác bàn giao công trình cho UBND huyện Thạnh Phú quản lý. Nhà cổ Đại Điền đã sẵn sàng đón khách. Trước mắt, người thuyết minh di tích được giao cho cháu đời thứ sáu của ông Huỳnh Ngọc Khiêm.

Du khách đến tham quan nhà cổ Đại Điền sẽ dễ dàng nhận ra nhiều phần được xây mới như: phần xây trát, ốp lát gạch nền, cổng hiện đã phục chế 100%, phần ngói tổng cộng có 3 lớp, chỉ giữ lại được khoảng 20m, hầu hết được thay mới. Công ty đã lắp thêm hệ thống đèn chiếu gồm 65 cái, phục vụ người xem quan sát rõ các hoa văn, chi tiết nhỏ trên vách. Toàn bộ tường rào, nhà phụ, nhà vệ sinh đều được xây dựng mới.

Bên cạnh đó, nội thất ngôi nhà như bàn, tủ thờ, tủ để đồ sinh hoạt, ghế, giường, phản cũng có nhiều hoa văn rất tinh xảo, cẩn xà cừ trông rất đẹp mắt được phục hồi theo nguyên bản. Các khung sắt cửa sổ khá đẹp, sau 100 năm tuy đã gỉ sét và mất gần hết nhưng may mắn vẫn còn giữ lại một vài mẫu nguyên thủy đã giúp ích cho công việc phục chế được hoàn chỉnh hơn.

Thú vị nhất là giếng đá cổ phía sau ngôi nhà vẫn còn mạch nước ngầm khá tốt của vùng Đại Điền. Hơn 100 năm qua, mỗi ngày giếng đá cổ cung cấp khoảng 20 xe nước bán cho người dân trong vùng, đem lại thu nhập đều đặn cho chủ nhà, kể cả những mùa khô hạn trong năm.

Anh Huỳnh Ngọc Thu, cháu đời thứ sáu của ông Huỳnh Ngọc Khiêm ngắm nhìn ngôi nhà sau khi được tôn tạo và chia sẻ: Tuy một số chi tiết đã mai một, ngôi nhà cũng không còn vẻ cổ kính nhưng nét độc đáo của ngôi nhà gần như khôi phục 100% theo nguyên bản sau khi được tôn tạo.