Cần đảm bảo lợi ích giữa các bên

Thời gian qua, Bến Tre triển khai chương trình liên kết với 4 sản phẩm chính là dừa, bưởi da xanh, chôm chôm, heo.

Đối với mặt hàng dừa, đã hình thành 127 tổ hợp tác (THT), trong đó có 78 tổ ở 9 xã thuộc huyện Giồng Trôm, Bình Đại, Mỏ Cày Nam, Mỏ Cày Bắc, Châu Thành. Các THT đã liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm thông qua hợp đồng với Công ty Xuất nhập khẩu 1.430ha. Hiện toàn tỉnh có 91ha bưởi da xanh được chứng nhận GAP, tập trung ở Châu Thành, Chợ Lách, TP. Bến Tre. Có 29 THT bưởi da xanh được hình thành theo Nghị định số 151 của Chính phủ. Trong đó, có 2 THT bưởi da xanh đạt chứng nhận VietGAP với diện tích 58ha, 1 THT bưởi da xanh được chứng nhận GlobalGAP với diện tích 17ha. 16 THT ký hợp đồng ghi nhớ với Công ty TNHH Bayer Việt Nam và Cơ sở Hương Miền Tây. Riêng Cơ sở Hương Miền Tây đã ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với 7 THT, 1 hợp tác xã. Đã xây dựng liên kết 99ha chôm chôm được chứng nhận GAP, 18 THT tập trung tại Chợ Lách, Châu Thành. Nông dân trồng chôm chôm biết áp dụng kỹ thuật mới trong chăm sóc, xử lý cây ra hoa rải vụ, sản xuất theo quy trình tổng hợp nên năng suất, chất lượng trái ngày càng được nâng lên, nhất là mô hình chôm chôm VietGAP, GlobalGAP ở Chợ Lách 64ha, Châu Thành 35ha. Kế hoạch 300ha chôm chôm tại xã Vĩnh Bình, Phú Phụng, Sơn Định (Chợ Lách) đến nay có 189ha đủ điều kiện chứng nhận tiêu chuẩn VietGAP, đạt 63% kế hoạch. Dự kiến năm 2015 sẽ có thêm 100ha đạt chứng nhận VietGAP. Hiện đã có doanh nghiệp đầu vào nhưng chưa hình thành được chuỗi tiêu thụ ổn định và doanh nghiệp thu mua không thể ký hợp đồng lâu dài với nông dân khi giá trái cây liên tục thay đổi. Riêng đối với mặt hàng heo thịt, đã hình thành được 91 cơ sở chăn nuôi trên đệm lót sinh học, 22 THT nuôi heo, trong đó huyện Mỏ Cày Nam có 3 THT với tổng đàn 1 ngàn con nái sinh sản. Hiện Công ty thức ăn chăn nuôi Greenfeed đã ký hợp đồng cung ứng thức ăn và con giống cho 3 THT ở Hòa Lộc, Thành An, Minh Đức. Riêng việc tiêu thụ heo tại huyện với Công ty Vissan đã ký hợp đồng nguyên tắc với 7 chủ trang trại nhưng thực tế chưa thực hiện được do còn bất đồng nhiều điều kiện liên quan giữa 2 bên.

Theo ông Nguyễn Văn Nam - Quyền Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật Bến Tre, bưởi và chôm chôm Bến Tre là hai loại cây trồng chủ lực của tỉnh với diện tích khá lớn. Toàn tỉnh hiện có 5.428ha chôm chôm, chiếm 18% diện tích cây trái toàn tỉnh, sản lượng đạt 85,6 ngàn tấn, năng suất bình quân đạt 20-30tấn/ha. Bưởi da xanh thuộc nhóm tiềm năng và có lợi thế cạnh tranh cao với diện tích 4.528ha, năng suất từ 9-14 tấn/ha, sản lượng hàng năm đạt khoảng 38-40 ngàn tấn. Tuy chôm chôm, bưởi da xanh phát triển theo hướng tăng diện tích và đầu tư để nâng cao chất lượng theo hướng GAP, ổn định vùng nguyên liệu cung cấp cho xuất khẩu, nhưng còn nhiều bất cập từ sản xuất đến tiêu thụ, cần có giải pháp đồng bộ, hiệu quả hơn. Do vậy, cần quy hoạch vùng sản xuất tập trung chôm chôm, bưởi da xanh; xây dựng hệ thống nhân giống đạt chuẩn, dự báo dịch bệnh, hợp tác sản xuất, tiêu thụ sản phẩm thông qua tổ liên kết, THT, hợp tác xã; đặc biệt, xác định lợi thế cạnh tranh bền vững các sản phẩm chủ lực thông qua liên kết 4 nhà.

Theo ông Hồ Vĩnh Sang - Chủ tịch Hiệp hội Dừa Bến Tre, chất lượng sản phẩm dừa là yếu tố cơ bản và quan trọng nhất bảo đảm cạnh tranh hiệu quả, nâng cao giá trị chuỗi cây dừa. Tuy nhiên, ngành dừa vẫn đang còn nhiều mặt yếu, nhất là tình trạng sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết hợp tác, còn nhiều sản phẩm chất lượng thấp. Toàn tỉnh có khoảng 163 ngàn hộ dân, trong đó có đến 123 ngàn hộ trồng dừa, chiếm 75% với diện tích từ 5.000m2 trở xuống, chủ yếu là độc canh. Việc tiêu thụ dừa thường qua trung gian mua đi bán lại của hàng vạn thương lái. Khâu chế biến, tiêu thụ do hàng ngàn cơ sở và hơn 70 doanh nghiệp tham gia. Giữa nông dân - thương lái - chủ cơ sở - doanh nghiệp tồn tại phụ thuộc vào nhau trên cơ sở mua đứt, bán đoạn chứ không có sự liên kết, hợp tác gắn bó với nhau trong cả kế hoạch sản xuất, trong việc chia sẻ lợi ích, khó khăn một cách bền vững lâu dài. Hều hết các cơ sở sản xuất bằng thủ công, máy móc đơn giản, chất lượng sản phẩm kém, thiếu liên kết, hợp tác nên mạnh ai nấy làm, thiếu tính cạnh tranh. Giữa các đơn vị sản xuất đã tồn tại hình thức cạnh tranh không lành mạnh, trong đó có chất lượng sản phẩm, giảm giá bán, giảm giá trị, uy tín, sức cạnh tranh của một số sản phẩm dừa cấp thấp. Đáng lưu ý là trong nhiều năm qua, dừa nguyên liệu và một số sản phẩm dừa cấp thấp chịu sự phụ thuộc và chi phối lớn của thương nhân Trung Quốc, làm cho giá dừa và việc tiêu thụ bấp bênh, gặp nhiều rủi ro.

Giải pháp tháo gỡ

Để các hình thức liên kết hợp tác phát triển cần thực hiện các giải pháp như theo tinh thần Nghị định số 151 của Chính phủ, đồng thời hoàn thiện năng lực tổ liên kết hợp tác. Lưu ý bảo đảm lợi ích chính đáng giữa nông dân - người thu hoạch - thương lái - doanh nghiệp. Xây dựng hình thức liên kết giữa các doanh nghiệp, các cơ sở chế biến, tiêu thụ theo ngành sản phẩm, nhóm sản phẩm. Nhà nước cần ban hành các tiêu chuẩn sản xuất, tiêu chuẩn các sản phẩm dừa. Cụ thể hóa chủ trương, chính sách về liên kết, hợp tác. Nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm, sức cạnh tranh.

Sơ chế bưởi da xanh tại Cơ sở Hương Miền Tây. Ảnh: H.H

Ông Đàm Văn Hưng - chủ cơ sở thu mua bưởi da xanh Hương Miền Tây nói: Phải liên kết mới có sản phẩm số lượng lớn, chất lượng đảm bảo. Cơ sở thu mua đóng gói xuất khẩu bưởi Hương Miền Tây đã ra đời trong nhiều năm qua, hàng năm thu mua xuất khẩu hàng ngàn tấn bưởi da xanh. Có được kết quả trên là nhờ có sự đầu tư, liên kết với nhà vườn khá ổn định. Nhờ vậy, không những sản lượng được đảm bảo ổn định mà còn ngày càng nâng cao chất lượng trái bưởi. Hiện cơ sở đã liên kết với trên 9 đơn vị và thu mua xuất khẩu khá ổn định. Sắp tới, cần có sự phối hợp tốt hơn giữa doanh nghiệp với nhà vườn.

Ông Phùng Văn Hiền - Công ty Xuất khẩu trái cây Nhiệt Đới ở Phú Túc, huyện Châu Thành cho biết: Mối liên kết ngày càng bền vững, có hiệu quả. Doanh nghiệp hỗ trợ tổ viên nguồn lao động, công cụ sản xuất, vốn, kỹ thuật. Doanh nghiệp tổ chức Tổ VietGAP họp định kỳ hàng tháng, phân tích lợi ích khi tham gia sản xuất theo GAP. Sản phẩm sản xuất theo VietGAP được doanh nghiệp mua cao hơn từ 10-15%; sản xuất theo GlobalGAP mua cao hơn từ 20-15%. Trung bình mỗi ha sản xuất, nhà vườn thu lợi nhuận từ 300-500 triệu đồng/vụ. Hiện doanh nghiệp đã liên kết với nhà vườn 10,5ha chôm chôm GlobalGAP, 24,5ha chôm chôm VietGAP, 30 thành viên nhóm dịch vụ nông nghiệp. Khó khăn hiện nay là nguồn vốn chưa đáp ứng để kinh doanh thuê đất sản xuất, xây nhà đóng gói, kho lạnh, phương tiện vận chuyển. Chưa xúc tiến được với các hệ thống siêu thị trên toàn quốc để tiêu thụ chôm chôm sạch. Dự kiến doanh nghiệp tiếp tục đầu tư 5 tỷ đồng xây dựng nhà máy đóng gói 1.300m2, mở rộng diện tích sản xuất, xúc tiến thương mại.