Cần tìm hướng đi mới cho làng nghề hoa kiểng

Mai vàng tại chợ hoa xuân. Ảnh: H.Vũ

Ước khoảng 4/5 triệu sản phẩm mai vàng của nhà vườn Chợ Lách đã tiêu thụ trong dịp xuân Canh Dần 2010. Giá bán không cao nhưng đã giải quyết được sản phẩm ứ đọng và ít nhiều cũng bắt gặp được nụ cười trên khuôn mặt của người trồng mai, còn kiểng tắc thì lại phải than ôi…

Trước Tết Nguyên đán 15 ngày, tôi nhận được điện thoại của anh Lê Văn Đức, ở xã Hưng Khánh Trung B (Chợ Lách). Anh Đức cho biết, thương lái thứ năm vừa đến mua những chậu mai vàng cuối cùng, trong tổng số gần 1 ngàn chậu mà xuân năm 2009 không tiêu thụ được. Cuộc trò chuyện ngắn nhưng phần nào cho thấy, anh như vừa trút gánh nặng dai dẳng của cả một năm.
 Không chỉ anh Đức mà hàng ngàn hộ dân cuộc sống phần lớn nhờ vào nghề sản xuất hoa kiểng, trong đó chủ lực là mai vàng và tắc ở các xã Hưng Khánh Trung B, Vĩnh Thành, Vĩnh Hòa, Phú Sơn, Long Thới và Tân Thiềng đều cùng tâm trạng. Xuân năm 2009, mai vàng “trở chứng”, các bí quyết trong nghề được đem ra vận dụng nhưng vẫn không chịu trổ bông. Xuân Canh Dần áp lực phải tiêu thụ cho hết số lượng mai vàng đã sản xuất lại càng đè nặng lên người dân nơi đây. Để chia sẻ nỗi lo cùng người dân, lãnh đạo huyện Chợ Lách, trực tiếp là Hội Sinh vật cảnh và Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện tổ chức liên tiếp 4 cuộc hội thảo đánh giá tình hình thị trường tiêu thụ kiểng Tết, cách xử lý mai trổ bông. Và xác định lập xuân rơi đúng vào ngày 21-12 âl. Nguyên lý chung là lập xuân kết hợp gió chướng thông, mai sẽ trổ bông. Huyện khuyến cáo người sản xuất mai lặt lá vào thời điểm từ 17 đến 19-12 âl để 28-12 âl mai trổ bông. 70% hộ sản xuất mai vàng áp dụng đã thành công, còn 30% lặt lá trước nên mai trổ bông vào 24-12 âl, gặp nhiều khó khăn trong tiêu thụ.
Theo ông Trần Minh Mẫn-Phó Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh huyện Chợ Lách, mai vàng loại lớn được thương lái săn lùng mua rất sớm. Giá từ 3 triệu đồng/chậu trở lên, nhưng loại mai này số lượng ít. Còn mai loại nhỏ đường kính từ 2 - 4 phân, phần lớn là mai 3 mùa phải đến ngày mùng 5, mùng 6-12 âl mới được các thương lái hỏi mua. Chậu mai thành phẩm rất ưng ý nhưng nhà vườn vẫn trong tâm trạng phập phồng về thị trường tiêu thụ. 5 triệu sản phẩm của nhà vườn ở Chợ Lách cộng với mai của các địa phương khác đã dẫn đến tình trạng cung lớn hơn cầu. Trong khi đó, yêu cầu bức thiết đặt ra đối với người sản xuất mai là phải tiêu thụ bằng được sản phẩm ngay trong xuân Canh Dần. Một lý do dễ hiểu là phần lớn vốn đầu tư sản xuất mai đều vay từ ngân hàng. Một năm lưu vụ, vốn vay chưa trả, cộng các khoản chi tiêu trong gia đình đều trông chờ lợi nhuận ở những chậu mai vàng. Chính điều này, những hộ có mai trổ sớm phải bán tháo, bán đổ ngay vào những ngày chưa phải là cao điểm của thị trường tiêu thụ. Còn những hộ mai trổ đúng thời điểm lại dội chợ. Khi mới đem đến chợ hoa xuân, giá 150.000 đồng/chậu, rồi phải giảm dần theo từng ngày và đến phiên chợ cuối năm giá còn 40.000 đồng/chậu.
Ông Trần Minh Mẫn thở dài: Là người trực tiếp sản xuất và đem bán sản phẩm, tôi mới thấy hết cái khó của người dân. Mai mới mua về giá 10.000 đồng/cây, chăm sóc 1 năm chi phí lên 30.000 đồng/cây. Sang năm thứ 2, tức là đem ra thị trường tiêu thụ chi phí đã 50.000 đồng/cây. Và năm nay là năm thứ ba, chi phí vượt qua 50.000 đồng. Ngay thời điểm chỉnh sửa mai, nhà vườn đã gặp khó khăn trong mua dây nhôm quấn chỉnh sửa cây. Nhôm thiếu, giá tăng, phải chen nhau tranh mua. Mai chậu nhỏ bán giá 80.000 đồng/chậu là vừa đủ vốn. Lần đầu tiên trong chuỗi năm tháng gắn bó với nghề truyền thống ông Mẫn đành ngậm ngùi bán 600 chậu mai vàng, với tổng số tiền chỉ 32 triệu đồng. Nhưng dù sao, ông Mẫn và những hộ sản xuất mai vẫn thấy nhẹ nhõm hơn xuân Kỷ Sửu, mai chở đi rồi lại chở về, gánh thêm chi phí vận chuyển và thuê mặt bằng vài chục triệu đồng.
Càng bi đát hơn là những hộ sản xuất kiểng tắc ở Vĩnh Hòa và Vĩnh Thành, với số lượng khoảng 1 triệu sản phẩm. Thị trường tiêu thụ quen thuộc vẫn là chợ hoa ở công viên 23-9, Quận 1, TP.HCM. Các lô ở hội chợ ưu tiên cho người dân thành phố thuê trước, sau đó mới đến người dân địa phương khác. Ngày 15-12 âl, các hộ dân mới thuê được lô, ghe chuyên chở cặp bến đã có sự thay đổi nhưng mọi người không biết, phải mất hai ngày sau mới bày bán sản phẩm. Kiểng tắc loại nhỏ giá từ 50.000 –100.000 đồng/chậu tiêu thụ giảm dần còn 20.000 – 30.000 đồng/chậu. Kiểng tắc loại lớn giá từ 2 – 2,5 triệu đồng/chậu tiêu thụ càng khó khăn. Giá giảm xuống dần còn 300.000 – 400.000 đồng/chậu nhưng vẫn không người mua. Khác với mai vàng, kiểng tắc đã đơm trái không thể đem về thuần dưỡng để bán vào dịp xuân sau. Sản phẩm tiêu thụ không hết phải vứt bỏ. Người sản xuất kiểng tắc xuân Canh Dần 2010 chịu lỗ nặng.
Thị trường tiêu thụ và thời tiết diễn biến thất thường đã và đang đặt những hộ dân sản xuất kiểng mai vàng và  kiểng tắc vào một tình thế rất khó khăn. Và, đã đến lúc chính quyền địa phương cần có giải pháp căn cơ để tìm hướng đi mới cho làng nghề truyền thống, vốn đã tạo ra công ăn việc làm cho hàng nghìn hộ dân ở Chợ Lách.