Cần xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm giữa Viện Kiểm sát với các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền của các chủ thể dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy phát biểu tại phiên thảo luận Tổ chiều ngày 22-5-2025

Chiều ngày 22-5-2025, Quốc hội thảo luận tại Tổ về các nội dung như: (1) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về giảm thuế giá trị gia tăng; (2) Chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng đường bộ cao tốc Quy Nhơn – Pleiku; (3) Điều chỉnh chủ trương đầu tư Dự án đường bộ cao tốc Biên Hòa – Vũng Tàu giai đoạn 1; (4) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công; (5) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân; (6) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em mẫu giáo từ 3 đến 5 tuổi; (7) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kéo dài thời hạn miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp được quy định tại Nghị quyết số 55/2010/QH12 của Quốc hội về miễn, giảm thuế sử dụng đất nông nghiệp đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Nghị quyết số 28/2016/QH14 và Nghị quyết số 107/2020/QH14.

Tham gia thảo luận tại Tổ 9, góp ý cho Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công, đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Đại biểu Quốc hội đơn vị tỉnh Bến Tre thống nhất sự cần thiết phải ban hành Nghị quyết để bảo vệ tốt hơn quyền lợi của các nhóm yếu thế và lợi ích công. Tuy nhiên, qua nghiên cứu, đại biểu thấy một số quy định chưa thật sự phù hợp, thể hiện sự thụ động và chưa làm rõ trách nhiệm giữa Viện Kiểm sát và các cơ quan, tổ chức, cá nhân được pháp luật giao thẩm quyền khởi kiện. Đại biểu quan tâm góp ý các vấn đề cụ thể sau:

Thứ nhất, về nguyên tắc thực hiện, Khoản 2, Điều 2 dự thảo Nghị quyết quy định: “Trước khi khởi kiện, Viện kiểm sát kiến nghị, yêu cầu cơ quan, tổ chức thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật. Viện kiểm sát chỉ khởi kiện khi không có chủ thể khác khởi kiện”. Đại biểu cho rằng quy định này chưa thật sự phù hợp, nếu pháp luật đã giao cho các cơ quan, tổ chức thẩm quyền, trách nhiệm khởi kiện thì chúng ta phải làm cho quy định đó của pháp luật có hiệu lực đầy đủ, hoặc sửa đổi các quy định của pháp luật có liên quan để các cơ quan này thực thi đúng thẩm quyền, trách nhiệm của họ chứ không nên quy định theo hướng không ai khởi kiện thì Viện kiểm sát mới đứng ra khởi kiện. Quy định như vậy cho thấy pháp luật không được thực hiện nghiêm và các nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương cảm thấy chưa thật sự được quan tâm.

Nguyên tắc khởi kiện tại Điều 2 được cụ thể hóa tại Điều 13 về thông báo và kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm thực hiện việc khởi kiện. Tại Khoản 2, Điều 13 dự thảo Nghị quyết quy định: “2. Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được thông báo, kiến nghị của Viện kiểm sát, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm trả lời bằng văn bản cho Viện kiểm sát về việc thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện”. Đại biểu đặt vấn đề nếu do thực hiện các thủ tục trao đổi qua lại giữa Viện Kiểm sát và các cơ quan, tổ chức, cá nhân mà thời hiệu khởi kiện vụ án đã hết thì hậu quả ai sẽ chịu trách nhiệm. Do đó, đại biểu đề nghị cần phải quy định rõ trong thời hiệu khởi kiện một vụ án liên quan đến quyền lợi của người thuộc nhóm yếu thế hoặc lợi ích công cộng, thì phải có một cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc khởi kiện, tránh việc trách nhiệm không rõ dẫn đến bên này chờ đợi bên kia, cuối cùng thời hiệu khởi kiện trôi qua.

Ngoài ra, cũng tại Điều 13, Khoản 3 có quy định: “Trường hợp cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự thì Viện kiểm sát hỗ trợ khởi kiện khi có đề nghị”, đại biểu đề nghị làm rõ hơn quy định này, trong Nghị quyết không thấy dự thảo vai trò và thủ tục để Viện kiểm sát hỗ trợ khởi kiện và thủ tục đề nghị của các cơ quan, tổ chức có liên quan. Và tại Khoản 4 có quy định: “4. Trường hợp cơ quan, tổ chức, cá nhân không khởi kiện hoặc Viện kiểm sát không nhận được văn bản trả lời trong thời hạn theo quy định tại khoản 2 Điều này thì Viện kiểm sát xem xét, quyết định việc khởi kiện”. Một lần nữa, đại biểu cho rằng quy định này thể hiện sự thụ động của các chủ thể, trong khi thời hiệu khởi kiện một vụ án có hạn, đề nghị cần cụ thể hóa nguyên tắc khởi kiện cho rõ hơn. Nếu không làm rõ và phân định trách nhiệm giữa Viện kiểm sát và các cơ quan, tổ chức, cá nhân được giao trách nhiệm khởi kiện trong các pháp luật tương ứng thì dễ dẫn đến dồn trách nhiệm về cho Viện kiểm sát, trong khi chưa dự trù kinh phí và nhân lực cho tổ chức thực hiện.

Thứ hai, về giải thích từ ngữ, tại Khoản 1, Điều 3 dự thảo Nghị quyết quy định: “Vụ án dân sự công ích là vụ án dân sự do Viện kiểm sát khởi kiện tại Toà án có thẩm quyền để yêu cầu Toà án bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có cơ quan, tổ chức, cá nhân khác khởi kiện”. Theo đại biểu, cách giải thích này chưa thật sự hợp lý, bản chất của một vụ án dân sự công ích là vụ án liên quan đến các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công cộng bị xâm phạm và được khởi kiện ra Tòa, chứ không phụ thuộc vào việc Viện kiểm sát hoặc cơ quan, cá nhân nào đứng ra khởi kiện, do đó, đề nghị nghiên cứu chỉnh sửa lại cho phù hợp.

Tại Khoản 4, Điều 3, dự thảo Nghị quyết giải thích về các trường hợp không có người khởi kiện, trong đó, tại điểm b có trường hợp: “Pháp luật đã quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện nhưng cơ quan, tổ chức, cá nhân đó không khởi kiện”. Đại biểu không đồng ý với cách giải thích này vì các cơ quan, tổ chức, cá nhân được pháp luật giao quyền, trách nhiệm khởi kiện phải thực hiện đúng thẩm quyền, trách nhiệm được giao, đề nghị Nghị quyết cần quy định rõ trường hợp nào thì cơ quan Viện Kiểm sát mới phải can thiệp.

Thứ ba, tại Điều 16 về nguyên tắc tiến hành hoà giải, dự thảo Nghị quyết quy định: “Vụ án dân sự Viện kiểm sát khởi kiện để bảo vệ lợi ích công không được hòa giải”. Đại biểu cho rằng quy định này chưa đồng bộ với quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Hòa giải đối thoại tại Tòa án, theo các Luật này, chỉ không tiến hành hòa giải đối với các vụ án liên quan đến lợi ích của Nhà nước, còn các lợi ích khác của cá nhân dù cho đối tượng nào thì cũng được hòa giải, đại biểu đề nghị rà soát, chọn lọc các trường hợp cụ thể để bổ sung vào dự thảo tại khoản này.

Tin, ảnh: Ái Thi