Mùa xuân, suy nghĩ về biệt danh “Quê hương Đồng Khởi”

Tranh “Anh dũng Đồng Khởi, thắng Mỹ, diệt ngụy”. Ảnh: N. Minh

Sự ra đời của khái niệm “Đồng Khởi”

Từ thuở mới mở cõi lập trại, lập làng, trải qua hai cuộc chiến tranh khốc liệt, cây dừa lại tiếp tục đồng hành với người dân xây dựng và phát triển quê hương trong thời đại mới. Cây dừa đã trở thành nét văn hóa không thể tách rời với đất và người Bến Tre… Còn đối với biệt danh “Quê hương Đồng Khởi” thì được gọi phổ biến trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, từ sau cuộc Đồng khởi vang dội đầu năm 1960.

Đồng khởi là phong trào mở đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân miền Nam. Tại sao Bến Tre được gọi là “Quê hương Đồng Khởi”? Nhân dịp xuân về cũng là dịp kỷ niệm 63 năm Ngày Bến Tre Đồng khởi (17-1-1960 - 17-1-2023), chúng tôi xin nêu một vài suy nghĩ về khái niệm “Đồng khởi” và “Quê hương Đồng Khởi”.

“Đồng khởi” chính là sản phẩm của Nghị quyết số 15 (khóa II) của Đảng. Nhưng trong toàn văn Nghị quyết số 15 không chỗ nào có ghi từ “Đồng khởi”. Quá trình triển khai từ Xứ ủy Nam Bộ đến Liên Tỉnh ủy Trung Nam Bộ cũng không ai nói đến từ “Đồng khởi”.

Đối với Bến Tre, sau khi được tiếp thu Nghị quyết số 15 do Liên Tỉnh ủy tổ chức, ở căn cứ Tam Thường - Hồng Ngự (Đồng Tháp), đồng chí Nguyễn Thị Định (Ba Định) về Bến Tre gấp rút triệu tập hội nghị triển khai thực hiện nghị quyết cho một số cán bộ trong Tỉnh ủy và Huyện ủy Mỏ Cày, từ ngày 1 đến 3-1-1960, tại nhà bà Nguyễn Thị Tốt (Bảy Tốt) ở xã Minh Đức, huyện Mỏ Cày (nay là Mỏ Cày Nam). Sau khi đã nghe truyền đạt, hội nghị thảo luận sôi nổi, cuối cùng đồng chí Ba Định kết luận “… phát động một tuần lễ toàn dân Đồng khởi”. Trong hồi ký, đồng chí Ba Định viết: “Trong hội nghị này, thảo luận hết, ai cũng nói cả, tới khi tôi gom lại ý kiến kết luận phát động một tuần lễ toàn dân Đồng khởi, thì các đồng chí đều nhất trí. Thế là thành tên gọi chính thức” (Nguyễn Thị Định, Nữ tướng anh hùng - Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - năm 2014, tr.96).

Theo hồi ký của đồng chí Trần Văn Giàu (Ba Cầu) lúc bấy giờ là Thường vụ Huyện ủy Mỏ Cày, người được dự hội nghị ở Minh Đức ngày 1-1-1960 đã ghi lại: “Chị Ba Định nhắc đi nhắc lại: Ta phát động nhân dân đồng lòng khởi nghĩa, làm một lượt thì mới có sức mạnh lớn. “Đồng khởi” là nói tắt của đồng lòng khởi nghĩa, nếu khởi nghĩa không đồng lòng trong tỉnh hay ở miền Nam thì sẽ không có kết quả”.

Như vậy, hai tiếng “Đồng khởi”, đồng chí Ba Định là người phát ngôn ra đầu tiên, sau này đã đi vào lịch sử, ngay từ khi phong trào còn đang được bàn thảo chuẩn bị tại Mỏ Cày và trong quá trình triển khai tổ chức thực hiện theo Nghị quyết số 15 của Đảng.

Vì sao gọi Bến Tre là “quê hương Đồng Khởi”

Về khái niệm “Đồng khởi”: Theo nghĩa ban đầu trong ý kiến kết luận của đồng chí Ba Định thì “Đồng khởi là nói tắt của đồng lòng, đồng loạt (làm một lượt) nổi dậy khởi nghĩa”.

Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện Đồng khởi, thực tiễn diễn ra ở Bến Tre vô cùng phong phú và sáng tạo hết sức độc đáo. Sau khi ta sử dụng lực lượng vũ trang, kết hợp với nổi dậy của quần chúng giải phóng 3 xã điểm Định Thủy, Phước Hiệp, Bình Khánh và làm chủ nhiều vùng nông thôn ở các xã khác trong tỉnh, địch vô cùng hoảng hốt, lập tức phản kích và điên cuồng đàn áp đẫm máu vào đúng 3 xã điểm. “Tức nước vỡ bờ”, từ đây xuất hiện cuộc đấu tranh chính trị đầu tiên gần 200 người của bà con ở xã Phước Hiệp với danh nghĩa là “tản cư” vào ngày 27-2-1960, buộc địch phải nhượng bộ. Sau đó là cuộc đấu tranh chính trị với quy mô lớn chưa từng có, hàng ngàn lượt người tham gia, kéo dài 12 ngày đêm, bắt đầu từ ngày 1-4-1960 của bà con Mỏ Cày “tản cư ngược” lên thị trấn thắng lợi, gây tiếng vang lớn, tạo được lòng tin trong Đảng và nhân dân ở lực lượng đấu tranh chính trị. “Đội quân tóc dài” ra đời từ đây! Và sau đó trở thành “một chân” tiến công song hành cùng với “chân” lực lượng vũ trang suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Đoàn viên, thanh niên về nguồn tại Di tích Quốc gia đặc biệt Đồng Khởi Bến Tre, xã Định Thủy, huyện Mỏ Cày Nam. Ảnh: Trung Hiếu

Như vậy, chính từ thực tiễn Đồng khởi ở Mỏ Cày đã sáng tạo ra phương thức đấu tranh thích hợp để giành quyền làm chủ của nhân dân, mà sau này được tổng kết khái quát là phương thức kết hợp “hai chân, ba mũi”. “Hai chân” là lực lượng chính trị quần chúng và lực lượng vũ trang nhân dân. “Ba mũi”, còn gọi là ba mũi giáp công, đó là: chính trị, vũ trang và binh vận. Hồi đó, nhân dân có câu ca: “Chính trị - binh vận - vũ trang/ Phối hợp nhịp nhàng ba mũi giáp công/ Bao vây bức rút bức hàng/ Đứng lại chống càn giải phóng nông thôn”.

GS Trần Văn Giàu đã viết: “Khái niệm Đồng khởi đi liền với sự phát triển của “Đội quân tóc dài”, một hiện tượng độc đáo của cách mạng miền Nam, mà điểm bắt đầu ở Bến Tre. Cũng từ đấy ra đời chiến thuật “ba mũi giáp công” nổi tiếng” (Nhớ chị Ba Định - Nhà xuất bản Khoa học Xã hội - năm 2009, tr.7).

Mới đây, trong lời giới thiệu quyển sách “Bến Tre Đồng khởi” của đồng chí Lê Khả Phiêu - nguyên Tổng Bí thư đã viết: “Đồng khởi ở Bến Tre với tính chất của nó là cuộc khởi nghĩa đồng loạt, đồng bộ, đồng lòng của toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, đánh thẳng vào quân địch bằng sự kết hợp nhuần nhuyễn phương châm hai chân (chính trị, quân sự), ba mũi (chính trị, binh vận, vũ trang) (Nhà xuất bản Trẻ - năm 2020, tr.9).

Theo  đồng chí Lê Khả Phiêu, ý thứ nhất gần trùng với ý của đồng chí Ba Định nêu ở hội nghị tại xã Minh Đức “Đồng khởi là đồng lòng, đồng loạt (làm một lượt) nổi dậy khởi nghĩa”. Ý thứ hai, đúng với thực tiễn khi Đồng khởi nổ ra ở Bến Tre. Đây là sự sáng tạo ra phương thức đánh địch vô cùng độc đáo mà trước đây Trung ương chưa có mô hình, thậm chí trong hội nghị ở Minh Đức ta cũng chưa hình dung ra phương thức kết hợp chính trị với vũ trang ra sao. Đó chính là đánh địch bằng phương châm kết hợp “hai chân, ba mũi”.

Qua đó có thể định nghĩa tóm tắt: “Đồng khởi là cuộc khởi nghĩa đồng lòng, đồng loạt của nhân dân miền Nam, theo phương thức kết hợp nhuần nhuyễn đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, tiến công địch bằng ba mũi chính trị, vũ trang và binh vận, lật đổ chế độ thống trị của đế quốc Mỹ và tay sai, xây dựng chính quyền cách mạng của nhân dân, theo Nghị quyết số 15 của Trung ương Đảng”.

Về “Quê hương Đồng Khởi”: Bến Tre đúng là “Quê hương Đồng Khởi” như đồng chí Lê Khả Phiêu đã viết: Theo tinh thần Nghị quyết 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa II) thì Đồng khởi ở Bến Tre là tiêu biểu nhất, độc đáo nhất, sáng tạo nhất. Vì thế, Bến Tre xứng đáng là “Quê hương Đồng Khởi” (Nhà xuất bản Trẻ - năm 2020, tr.9).

Vũ Hồng Thanh