Đối với ông Đồng Văn Cống, một trong những vị tướng nổi
tiếng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ được nhiều người biết đến.
Nhưng đối với ông Phạm Viết Chánh khi được lấy tên đặt cho một ngôi trường từng
là trường trọng điểm không những của huyện Giồng Trôm mà còn là của tỉnh sẽ là
một câu hỏi lớn cho không ít người, kể cả nhân dân sinh ra và lớn lên ở xã Mỹ
Thạnh.
Qua sưu tầm, đối chiếu một số tư liệu thì thấy:
Ông Phạm Viết Chánh còn có tên là Phạm Hữu Chánh hoặc Phạm
Chánh, sinh năm Giáp Thân (1824) tại Mỹ Lương (Mỹ Lồng), huyện Bảo Hựu, phủ Hoằng
Trị, tỉnh Vĩnh Long, tức xã Mỹ Thạnh, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre bây giờ.
Ông là một danh sĩ, đỗ cử nhân năm Bính Ngọ (1846), rất có tài về văn chương
thi phú và từng làm quan ở Gia Định (TP. Hồ Chí Minh ngày nay). Sau khi ba tỉnh
miền Đông (Biên Hòa, Gia Định, Định Tường) rơi vào tay thực dân Pháp
(5-6-1862), ông được triều đình nhà Nguyễn điều về làm việc ở Huế, có lúc giữ
chức Ngự sử đạo Hải Yến.
Năm Giáp Tý (1864), ông xin trở vào Nam để mộ dân khai
hoang ở ba tỉnh miền Tây (Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên), được triều đình Huế đồng
ý và phong chức Doanh điền sứ An Giang nhưng thật ra là để ông xây dựng cơ sở
chống Pháp. Năm Bính Dần (1866), ông được đổi làm Án sát (vị quan đứng đầu
ngành tư pháp) tỉnh An Giang.
Thấy phần mộ của thầy là Võ Trường Toản (ở Gia Định) nằm
trong vùng Pháp đang chiếm đóng nên ngày 28-3-1867, ông cùng các đồng môn là
các ông Phan Thanh Giản, Nguyễn Thông, Trương Gia Hội đã cải táng, di dời hài cốt
thầy về xã Bảo Thạnh, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre cho đến ngày nay. Các ông đâu
có ngờ chỉ ít tháng sau (20-6-1867), Pháp lại tiếp tục chiếm Vĩnh Long và ngày
17-4-1868 lại chiếm nốt tỉnh An Giang và Hà Tiên, mộ của thầy Võ Trường Toản
cũng lại tiếp tục nằm trong vùng bị giặc Pháp chiếm đóng.
Vì để mất tỉnh An Giang nên ông Phạm Viết Chánh cùng Tuần
phủ Nguyễn Như Ý (Tỉnh trưởng An Giang) và Bố chính Nguyễn Hữu Cơ (vị quan đứng
đầu ngành thuế của tỉnh An Giang) bị triều đình Huế phạt đánh 100 roi và đày đi
xa trăm dặm. Đối với ông Phạm Viết Chánh vì đang dưỡng bệnh nên án tạm hoãn,
không thi hành.
Ông Phạm Viết Chánh mất ngày 22 tháng Giêng năm Bính Tuất
(25-2-1886) tại quê nhà Mỹ Lương (Mỹ Lồng), được đồng bào thời đó, nhất là nhân
dân ba tỉnh miền Tây vô cùng thương tiếc và mến mộ. Ông được thờ trong Văn
Thánh miếu tại Phường 4, TP. Vĩnh Long cùng với một số danh thần khác. Trong
văn bia nói về việc mất thành Châu Đốc (An Giang) tại khu tưởng niệm các anh
hùng liệt sĩ ở núi Sam (Châu Đốc) bây giờ cũng có nhắc tên ông. Đã từ lâu, tên
ông Phạm Viết Chánh được đặt cho một con đường tại trung tâm TP. Hồ Chí Minh
(Quận 1) và một con đường ở quận Bình Thạnh.
Việc UBND tỉnh, UBND huyện Giồng Trôm, UBND xã Mỹ Thạnh
và Ban giám hiệu đổi tên Trường THCS Mỹ Thạnh thành Trường THCS Phạm Viết Chánh
tuy có hơi muộn màng nhưng rất có ý nghĩa; một là để tôn vinh một vị danh nhân,
một nhà yêu nước sinh ra tại Mỹ Thạnh, hai là nêu gương tấm lòng yêu nước ngời
sáng của ông Phạm Viết Chánh cho học sinh noi theo.
Xin nhắc lại, ở đây, mươi năm trước, Trường Tiểu học Mỹ
Thạnh cũng đã được đổi thành Trường Tiểu học Nguyễn Ngọc Thăng, tên của vị lãnh
binh cũng quê quán ở xã Mỹ Thạnh đã nổi lên chống Pháp thời vua Thiệu Trị.