Chân dung Giáo sư Ca Văn Thỉnh và thủ bút của ông (Ảnh: gia đình cung cấp).
Giáo sư Ca Văn Thỉnh (1902 - 1987), có bút hiệu là Ngạc Xuyên (tức Rạch Cá Sấu - tên con rạch gần nhà ông ở Bến Tre), được xem là người tiên phong trong nghiên cứu văn hóa Nam Bộ. Ông còn được biết đến là người cha của những văn nghệ sĩ lừng danh nước nhà như Giáo sư, nhạc sĩ Ca Lê Thuần, họa sĩ Ca Lê Thắng, nghệ sĩ ưu tú Ca Lê Hồng, nhà thơ, liệt sĩ Lê Anh Xuân (tên thật Ca Lê Hiến)...
Ông có những bài nghiên cứu văn hóa, sử học Nam Bộ từ lúc còn khá trẻ và tạo được tiếng vang. Ðiều cốt lõi trong những bài nghiên cứu ấy, Ngạc Xuyên tiên sinh muốn khẳng định giá trị, bản sắc văn hóa đất Ðồng Nai hào khí (Ðồng Nai thuở xưa có thể tạm hiểu là một phần lớn vùng đất Nam Bộ bây giờ), bác bỏ những cách hiểu sai lầm về con người, lịch sử, văn chương, giáo dục vùng đất này.
Công trình “Hào khí Ðồng Nai”, tác phẩm được đề cử trao “Giải thưởng Hồ Chí Minh” đợt này, khá dày dặn và công phu. Tuyển tập này được ông Nguyễn Long Trảo (con rể của ông, chồng của nghệ sĩ ưu tú Ca Lê Hồng) tổng hợp từ các bài viết của cố học giả, gồm nhiều tác phẩm di cảo chưa từng được công bố. “Hào khí Ðồng Nai” dày hơn 400 trang, với 19 bài viết khái quát về đất và người Nam Bộ từ xưa đến nay và 1 bài viết do ông Nguyễn Long Trảo viết về cuộc đời, sự nghiệp của nhạc phụ mình.
Trong “Hào khí Ðồng Nai”, có nhiều bài nghiên cứu được cố Giáo sư Ca Văn Thỉnh công bố trên tờ Ðại Việt tập chí (1942 - 1943) với bút danh Ngạc Xuyên. Trong tác phẩm “Hào khí Đồng Nai” là những con người, những mảnh đất đã góp phần làm nên lịch sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam. Đó là những chí sĩ, nhà thơ, nhà giáo yêu nước tiêu biểu của mảnh đất Nam Bộ anh hùng với hào khí ngất trời như: Thủ Khoa Huân, Nguyễn Đình Chiểu, Võ Trường Toản, Nguyễn Trung Trực, Phan Văn Trị, Nguyễn Thông, Nguyễn Thị Tồn; chuyện đào kinh Vĩnh Tế, chuyện giữ gìn bản sắc văn hóa... khẳng định Nam Bộ là một vùng đất giàu truyền thống văn hóa, đáng tự hào.
“Hào khí Đồng Nai” sẽ trở thành tư liệu tham khảo vô cùng quý giá cho các nhà nghiên cứu khoa học trong việc tìm hiểu những đặc trưng văn hóa của vùng đất Nam Bộ. Từng trang của tác phẩm sẽ đem lại cho bạn đọc sự gợi nhớ sâu xa về một thời lịch sử vẻ vang, hào hùng của nhân dân Nam Bộ nói riêng và nhân dân cả nước nói chung.
Thiên Hà