Đại biểu Đặng Thuần Phong kiến nghị cần nghiên cứu thật kỹ các phương án về bảo hiểm xã hội một lần

Đại biểu Đặng Thuần Phong phát biểu thảo luận tại Tổ về dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) chiều 2-11-2023

Tham gia thảo luận tại Tổ số 9, đại biểu Đặng Thuần Phong -  Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, đại biểu Quốc hội đơn vị tỉnh Bến Tre, cho rằng dự thảo Luật đã thể chế hóa tối đa quan điểm, đường lối, nội dung cải cách trong Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23-5-2018 của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) và các văn kiện, nghị quyết có liên quan; tham khảo và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới để sửa đổi, bổ sung các quy định chưa phù hợp, giải quyết các vấn đề vướng mắc phát sinh từ thực tiễn thi hành Luật BHXH năm 2014.

Dự thảo Luật được kết cấu gồm 10 chương và 136 điều, thể chế hóa các quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nội dung cải cách, nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu của Nghị quyết số 28-NQ/TW; thể chế hóa các nhiệm vụ, giải pháp liên quan trực tiếp đến việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về an sinh xã hội của Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng và bám sát 5 chính sách trong đề nghị xây dựng dự án Luật đã được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 50/2022/QH15.

So với Luật BHXH năm 2014, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) có một số nội dung thay đổi chính như: Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng; mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; bổ sung quyền lợi hưởng các chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn; bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện; giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hàng tháng từ 20 năm xuống 15 năm; về BHXH một lần; bổ sung quy định quản lý thu, đóng BHXH nhằm xử lý tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc; sửa đổi các quy định gắn với tiền lương khu vực nhà nước phù hợp với định hướng của Nghị quyết số 27-NQ/TW; sửa đổi, bổ sung về đa dạng hoá danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ BHXH theo nguyên tắc an toàn, bền vững, hiệu quả …

Về bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng, đại biểu cho rằng thông thường, các Luật sẽ điều chỉnh các vấn đề của chính nó, ví dụ như Luật Việc làm xử lý vấn đề bảo hiểm thất nghiệp, Luật An toàn vệ sinh lao động xử lý Quỹ về tai nạn và bệnh nghề nghiệp, Luật Bảo hiểm y tế xử lý về bảo hiểm y tế. Đối với Luật BHXH trước giờ chỉ quy định các chế độ hưu trí, tử tuất và các chế độ, chính sách có liên quan, đến lần sửa đổi này bổ sung quy định về trợ cấp hưu trí xã hội, hạ độ tuổi hưởng chính sách trợ cấp người cao tuổi từ 80 xuống còn 75 tuổi thì đa số người cao tuổi rất hoan nghênh, tuy nhiên, đây là quy định của Luật Người cao tuổi, giờ lại bổ sung vào Luật BHXH (sửa đổi) thì về mặt kỹ thuật lập pháp liệu có ổn không, liệu có độ vênh, chưa tương thích giữa  2 luật hay không.

Đối với quy định về mở rộng diện bao phủ BHXH, việc tăng các đối tượng tham gia để mở rộng diện bao phủ là rất đúng, nhưng đối với việc mở rộng đối tượng người lao động là chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh thuộc diện phải đăng ký kinh doanh mà không mở rộng đối tượng tham gia là chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh không thuộc diện phải đăng ký kinh doanh (khoảng 3 triệu hộ) là chưa hợp lý. Đại biểu cho rằng, các chủ hộ kinh doanh không thuộc diện phải đăng ký nếu không bắt buộc tham gia BHXH thì vẫn nên có chính sách khuyến khích để họ tham gia chứ không nên bỏ hẳn.

Nhóm đối tượng thứ hai được mở rộng là nhóm người hoạt động không chuyên trách ở ấp, khu phố, theo đại biểu là rất cần thiết, tuy nhiên, với các mức đóng như đã nêu trong dự thảo dẫn đến mức hưởng của những người này nhìn lại thì không hơn chuẩn nghèo. Đại biểu đề nghị cần nghiên cứu lại mức đóng. Đối với BHXH tự nguyện, hiện tại Nhà nước đang hỗ trợ hộ nghèo 30%, hộ cận nghèo 25%, các hộ khác khoảng 20%, hầu hết do HĐND cấp tỉnh xem xét, hỗ trợ từ ngân sách địa phương. Kinh nghiệm của Trung Quốc để tỷ lệ BHXH bao phủ đạt 75% thì ngân sách nhà nước hỗ trợ rất lớn cho các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, hỗ trợ trên 50%. Vì vậy, nếu chúng ta muốn mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, chúng ta cũng phải tính đến việc nâng mức hỗ trợ của Nhà nước, muốn vậy cần phải tính toán cân đối ngân sách. Hiện nay, trong điều kiện ngân sách còn hạn chế, nhiều nhiệm vụ chi, chúng ta mặc dù có mong muốn nhưng vẫn chưa thể nâng mức hỗ trợ để thu hút các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, giải pháp vẫn là kêu gọi, vận động…

Về quy định hưởng BHXH 1 lần, dự thảo Luật đề xuất 2 phương án cụ thể như sau:

+ Phương án 1: Quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau:

Nhóm 1: Đối với người lao động đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc và chưa đủ 20 năm đóng BHXH, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần.

Nhóm 2: Đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (dự kiến 1-7-2025) không được nhận BHXH một lần (chỉ giải quyết hưởng BHXH một lần trong các trường hợp: Đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định tại Điều 60 Luật BHXH hiện hành).

+ Phương án 2: Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Đại biểu cho rằng cả hai phương án đều có ưu điểm và hạn chế riêng, đây là vấn đề còn nhiều ý kiến khác nhau nên cần nghiên cứu, đánh giá thật kỹ tác động của cả hai phương án, tránh gây ra “làn sóng” rút BHXH một lần ào ạt khi Chính phủ trình dự thảo Luật này. Đại biểu đặt vấn đề Chính phủ cần có các chính sách tín dụng lãi suất thấp hỗ trợ cho người lao động khi gặp khó khăn có thể vay thông qua hệ thống Công đoàn để họ có khoản tiền trang trải, vượt qua khó khăn và không phải rút BHXH một lần.

Về mức đóng BHXH, đối với khối cán bộ, công chức, mức đóng theo lộ trình cải cách tiền lương dự tính như thế nào thì dự thảo Luật cũng chưa nêu được; đối với khối doanh nghiệp với mức lương tối thiểu như hiện nay, có thực tế là người lao động và người sử dụng lao động thỏa thuận chỉ đóng một nửa mức lương tối thiểu vùng, việc này theo đại biểu là “rất nguy hiểm” vì mức đóng thấp như vậy thì cho dù có giảm thời gian hưởng lại còn 15 năm đi nữa thì mức hưởng vẫn thấp. Có quan điểm là cứ tăng độ bao phủ BHXH trước, dù hưởng ít thì “có vẫn hơn không”, trước mắt để giảm bớt gánh nặng cho Nhà nước rồi từng lúc hoàn thiện dần. Đại biểu cho rằng cần xem lại quan niệm này vì mang tính đại trà, chưa bảo vệ được quyền lợi của người lao động.

Ngoài ra, đại biểu đề nghị dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) cũng cần tính toán đến các giải pháp đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý để có thể theo dõi chặt chẽ, cập nhật thông tin chính xác các biến động trên thị trường lao động của người tham gia BHXH (khi họ thăng chức, nhảy việc, nghỉ việc, trở lại thị trường lao động…).

Tin, ảnh: Ái Thi