Hòng dập tắt phong trào cách mạng ở Bến Tre, Mỹ dùng máy bay rải chất độc hóa học xuống xóm làng Bến Tre, làm rừng dừa xác xơ, cây cỏ quăn queo, heo, gà, vịt nhiễm chất độc chết hàng đàn.
Những người mẹ, người chị Bến Tre không cầm được nước mắt nhìn ra rừng dừa trụi ngọn in trên nền trời tang tóc, xám xịt. Hàng ngàn chiến sĩ đội quân tóc dài từ năm cánh quân hướng về Thị xã, hô vang khẩu hiệu: “Phản đối Mỹ rải thuốc độc giết dân”. Dừa chưa kịp hồi sinh đã hứng chịu bom đạn khủng bố, càn quét của quân thù. Từ Hà Nội trở về Nam chiến đấu, về lại quê xưa, nhà thơ Lê Anh Xuân đã rung cảm mãnh liệt trước thân dừa bị găm, xuyên thủng vì bom đạn vẫn thả mái tóc mướt xanh lên nền trời:
“Vẫn như xưa vườn dừa quê nội
Sao lòng tôi vẫn thấy yêu hơn
Ôi thân dừa đã hai lần máu chảy
Biết bao đau thương, biết mấy oán hờn.
Dừa vẫn đứng hiên ngang cao vút
Lá vẫn xanh rất mực dịu dàng
Rễ dừa bám sâu vào lòng đất
Như dân làng bám chặt quê hương.
Dừa bị thương dừa không cúi xuống
Vẫn ngẩng lên ca hát giữa trời
Nếu ngã xuống dừa ơi không uổng
Dừa lại đứng lên thân dựng pháo đài”.
Dừa Bến Tre hiên ngang, con người Bến Tre anh hùng, bất khuất. Dừa với người không dễ dàng khuất phục:
“Đất quê hương nát bầm vết đạn
Đã nuôi dừa năm tháng xanh tươi
Ôi có phải dừa hút bao cay đắng
Để trổ ra những trái ngọt cho đời”.
Sau Đồng Khởi, lực lượng vũ trang Bến Tre được thành lập, đã lập nên bao chiến tích. Đội quân tóc dài cầm súng hòa lẫn trong rừng dừa, bám dân, đánh giặc, gây khiếp đảm cho kẻ thù. Sau những lúc chiến đấu gian khổ, ác liệt, những nữ chiến sĩ trở về, gội đầu bằng nước tro, phơi mái tóc dài bóng mượt trong nắng. Tóc những cô gái đẹp hay lá dừa đẹp để lòng người con xa quê hương rung lên, xao xuyến:
“Lá dừa xanh long lanh ánh nắng
Theo đoàn quân thành lá ngụy trang
Nếu rụng xuống dừa ơi không uổng
Dừa lại cháy lên ánh đuốc soi đường”.
Sau chiến tranh, dừa cũng cùng chung số phận với đất nước thời quan liêu bao cấp. Mẹ tôi đã từng bật khóc nức nở khi quân thù đốn sạch rừng dừa để cộng sản không còn nơi ẩn nấp - thì hòa bình, bà cũng gạt nước mắt nhìn dừa bị đốn trụi cho cây khác lên ngôi. Rồi dừa lại phục hồi… Nhà thơ Hữu Thỉnh khi về Bến Tre ứng cử đại biểu Quốc hội hai khóa liền đã gắn bó Bến Tre như chính quê hương. Nhân dân Bến Tre, những người mẹ, người chị Bến Tre đã để lại trong lòng ông ấn tượng sâu đậm. Dừa Bến Tre đã in bóng trong thơ ông- một bóng dừa cao cả, mà gần gũi, rưng rưng như bóng mẹ:
“Bóng xa như núi nghỉ
Bóng gần thành mây cao
Thân dừa găm vết đạn
Nước ngọt. Bọc cùi thơm
Cái ăn và cái mặc
Treo chung với trái vườn
Mái lá tường cũng lá
Trời trong chum nước chiều
Mộ con xây trước cửa
Chim xà day dứt kêu”
Là người dân Bến Tre, tôi lặng người trước câu thơ tài hoa, đã khái quát cả đất và người quê hương Đồng Khởi:
“Hậu cứ, đơn sơ vậy
Quân đi và quân về
Bóng vườn ôm chiến trận
Biển đầy thương Bến Tre”.
Dừa đi vào trường ca “Đất ngày thường” của Hữu Thỉnh lồng lộng ngọn gió đồng bằng, dạt dào như sông, nồng nàn như đất:
“Ngọn dừa vuốt gió dài thêm
Vuốt dài thêm con đường sông nước
Chẳng thấy em đâu củi rều trôi chóng mặt
Chiều động lòng cho câu lý cầm tay”.
Thật cám ơn nhà thơ Hữu Thỉnh khi ông dùng thơ ca lay động, cảnh báo sự vô cảm, ngủ quên trên quyền lực. Sự hủy hoại môi trường sẽ không còn chỗ cho thức tỉnh và nhân cách. Đừng để tất cả đều trở nên quá muộn:
“Ta vay bóng mát mà không trả
Trời hiểu vì sao lại mất mùa
Ta đã qua những mặt bàn nguy hiểm
Những người hiền vương vít giữa rơm khô”.
