Cần đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục và cơ hội phát triển cho học sinh phổ thông ngoài công lập

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi - Tỉnh ủy viên, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Bến Tre phát biểu tại buổi thảo luận Tổ chiều ngày 22-5-2025

Tiếp tục chương trình Kỳ họp lần thứ 9, Quốc hội khóa XV, chiều ngày 22-5-2025, Quốc hội thảo luận tại Tổ về các nội dung: (1)  Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về giảm thuế giá trị gia tăng; (2) Chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng đường bộ cao tốc Quy Nhơn - Pleiku; (3) Điều chỉnh chủ trương đầu tư Dự án đường bộ cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu giai đoạn 1; (4) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công; (5) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân; (6) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em mẫu giáo từ 3 đến 5 tuổi; (7) Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kéo dài thời hạn miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp được quy định tại Nghị quyết số 55/2010/QH12 của Quốc hội về miễn, giảm thuế sử dụng đất nông nghiệp đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Nghị quyết số 28/2016/QH14 và Nghị quyết số 107/2020/QH14.

Tham gia thảo luận tại Tổ số 9, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi, Tỉnh ủy viên, Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bến Tre có ý kiến về các nội dung trên như sau:

Đối với Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công

Đại biểu hoàn toàn thống nhất với đề xuất trình Quốc hội ban hành Nghị quyết thí điểm cho phép Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự nhằm bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương, cũng như bảo vệ lợi ích công. Việc thí điểm trong thời gian 03 năm tại 06 tỉnh, thành phố là hợp lý. Tuy nhiên, cần làm rõ căn cứ và nguyên tắc lựa chọn các địa phương này. Cụ thể, cần xác định rõ tính đại diện về vùng miền, địa bàn, điều kiện kinh tế - xã hội để sau quá trình thí điểm có thể tổng kết, đánh giá toàn diện, tạo cơ sở xây dựng quy định mang tính thống nhất và khả thi trong thực tiễn áp dụng.

Thực tế, quy định về việc Viện kiểm sát thực hiện quyền khởi kiện nhằm bảo vệ quyền dân sự cho nhóm yếu thế và lợi ích công không phải là mới. Ngay từ các đạo luật về tổ chức Viện kiểm sát nhân dân trong những năm 1960, 1981, 1992 đã từng quy định nội dung này. Tuy nhiên, trong quá trình sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế này dần không còn được tiếp tục quy định, và hiện nay pháp luật tố tụng dân sự cũng như các luật chuyên ngành mới chỉ giao cho một số cơ quan, tổ chức có thẩm quyền khởi kiện trong một số trường hợp cụ thể. Theo Tờ trình, trong giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2023, chỉ có 86 vụ việc được khởi kiện để bảo vệ quyền lợi cho các đối tượng yếu thế trên tổng số khoảng 5,5 triệu vụ việc dân sự. Điều đó cho thấy tính hiệu quả còn hạn chế của cơ chế hiện hành, cũng như sự cần thiết phải có sự tham gia của Viện kiểm sát nhân dân với vai trò là chủ thể có thẩm quyền khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích. Do đó, đại biểu cho rằng việc ban hành nghị quyết này là cần thiết, nhằm thể chế hóa chủ trương bảo vệ quyền con người, quyền công dân, đặc biệt đối với các nhóm dễ bị tổn thương trong xã hội, đồng thời tăng cường vai trò của Viện kiểm sát trong việc bảo vệ lợi ích công và pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Đi vào nội dung dự thảo Nghị quyết đại biểu có góp ý một số nội dung như sau:

Thứ nhất, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo tiến hành rà soát toàn bộ dự thảo Nghị quyết để điều chỉnh và thống nhất cách sử dụng tên gọi các cơ quan tư pháp, cụ thể là “Tòa án nhân dân” và “Viện kiểm sát nhân dân”, bảo đảm phù hợp với tên gọi chính thức đã được quy định trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân. Tuy nhiên, hiện nay trong dự thảo vẫn còn những chỗ chỉ ghi “tòa án” hoặc “viện kiểm sát”, chưa thống nhất và đầy đủ. Vì vậy, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục rà soát, chỉnh sửa toàn văn để bảo đảm tính chuẩn xác, thống nhất và đúng quy định pháp luật hiện hành.

Thứ hai, về thẩm quyền khởi kiện vụ án dân sự công ích: Tại khoản 2 Điều 6 dự thảo Nghị quyết quy định: “2. Trường hợp xét thấy cần thiết hoặc vụ án phức tạp, quy mô, giá trị thiệt hại lớn hoặc xảy ra trên địa bàn nhiều khu vực, nhiều tỉnh hoặc có yếu tố nước ngoài thì Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát cấp tỉnh khởi kiện hoặc phân công cho Viện kiểm sát cấp dưới khu vực khởi kiện vụ án dân sự công ích”,  đại biểu nhận thấy rằng, về cơ bản, dự thảo đã bước đầu xác định thẩm quyền khởi kiện vụ án dân sự công ích phù hợp với thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Toà án nhân dân các cấp. Tuy nhiên, cách diễn đạt trong đoạn trích trên cần được điều chỉnh lại để bảo đảm tính thống nhất và phù hợp với hệ thống tổ chức của Viện kiểm sát nhân dân.

Theo Dự thảo Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân đang được trình tại Kỳ họp thứ 9 này thì hệ thống Viện kiểm sát nhân dân tổ chức theo 03 cấp: Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh và Viện kiểm sát nhân dân khu vực. Do đó, cách dùng thuật ngữ “Viện kiểm sát cấp dưới khu vực” trong dự thảo là không chính xác, chưa phản ánh đúng cơ cấu tổ chức của Viện Kiểm sát nhân dân. Vì vậy, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo rà soát và điều chỉnh lại quy định tại khoản 2 Điều 6 cho phù hợp

Thứ ba, về thông báo và kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm thực hiện việc khởi kiện: Tại khoản 4 dự thảo Nghị quyết quy định: “Trường hợp cơ quan, tổ chức, cá nhân không khởi kiện hoặc Viện kiểm sát không nhận được văn bản trả lời trong thời hạn theo quy định tại khoản 2 Điều này thì Viện kiểm sát xem xét, quyết định việc khởi kiện”, đại biểu cho rằng cách diễn đạt trong quy định này còn chưa thật sự rõ ràng, dễ dẫn đến cách hiểu khác nhau trong quá trình áp dụng. Cụ thể, trường hợp “cơ quan, tổ chức, cá nhân không khởi kiện” có thể hiểu theo nhiều cách: đó là việc họ không thực hiện hành vi khởi kiện (im lặng, không phản hồi), hay là họ đã có văn bản chính thức trả lời rằng không khởi kiện? Nếu chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc người đại diện hợp pháp của họ đã có văn bản trả lời rõ ràng rằng họ không khởi kiện, thì về nguyên tắc, đây là quyền dân sự của họ và Viện kiểm sát không thể thay thế ý chí để khởi kiện thay được. Khởi kiện là quyền tự do dân sự cơ bản, được pháp luật bảo vệ, do chính chủ thể quyết định, và không thể bị can thiệp nếu họ đã có ý kiến rõ ràng. Tuy nhiên, trong trường hợp các chủ thể không có văn bản trả lời, hoặc không tiến hành bất kỳ bước nào để thực hiện quyền khởi kiện trong thời hạn quy định, thì khi đó Viện kiểm sát mới có căn cứ để xem xét việc khởi kiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm yếu thế. Do đó, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi đề nghị Ban soạn thảo xem xét điều chỉnh lại cách diễn đạt tại khoản 4 Điều 13 cho rõ ràng hơn, nhằm bảo đảm thống nhất trong cách hiểu và phù hợp với nguyên tắc về quyền tự định đoạt trong tố tụng dân sự.

Thứ tư, về quyết định khởi kiện vụ án dân sự công ích: Tại khoản 2 Điều 14 dự thảo Nghị quyết quy định: “Viện kiểm sát gửi quyết định khởi kiện kèm theo tài liệu, chứng cứ chứng minh hành vi của bị đơn xâm phạm quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công đến Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự công ích. Quyết định khởi kiện phải có các nội dung chính sau đây: a) Tên Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự công ích; b) Tên, địa chỉ của bị đơn; c) Tên, địa chỉ của người được bảo vệ quyền dân sự; d) Tên, địa chỉ của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan; người làm chứng; đ) Quyền, lợi ích bị xâm phạm; e) Yêu cầu khởi kiện và lý do khởi kiện”, đại biểu cho rằng quy định này mới chỉ đề cập đến việc khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của cá nhân thuộc nhóm dễ bị tổn thương, trong đó thông tin người được bảo vệ là cá nhân. Tuy nhiên, theo quy định Viện kiểm sát còn có thể khởi kiện để bảo vệ lợi ích công mà chủ thể được bảo vệ ở đây có thể là cơ quan, tổ chức, đơn vị sự nghiệp hoặc pháp nhân khác. Vì vậy, đại biểu Yến Nhi đề nghị Ban soạn thảo bổ sung nội dung quy định tại điểm c khoản này theo hướng bao quát hơn. Cụ thể: ngoài tên, địa chỉ của người được bảo vệ quyền dân sự là cá nhân, cần bổ sung thêm trường hợp người được bảo vệ là cơ quan, tổ chức  thì phải ghi rõ tên và địa chỉ của cơ quan, tổ chức đó trong quyết định khởi kiện. Việc này nhằm bảo đảm tính đầy đủ, chặt chẽ, phản ánh đúng bản chất của các vụ án dân sự công ích, và tránh bỏ sót thông tin trong quá trình lập hồ sơ cũng như thụ lý, giải quyết vụ án tại Tòa án.

Thứ năm, về nguyên tắc tiến hành hoà giải: Tại Điều 16 dự thảo Luật quy định: “Vụ án dân sự Viện kiểm sát khởi kiện để bảo vệ lợi ích công không được hòa giải“, đại biểu cho rằng điều luật này hiện chỉ quy định một nội dung duy nhất, đó là: trong các vụ án dân sự mà Viện kiểm sát khởi kiện nhằm bảo vệ lợi ích công thì không tiến hành hòa giải. Với một nội dung quá ngắn như vậy, việc xây dựng thành một điều luật riêng là chưa thật sự cần thiết. Bởi đây là quy định mang tính nguyên tắc, và thực tế cũng đã được thể hiện trong các văn bản pháp luật hiện hành về tố tụng dân sự. Thay vào đó, đại biểu đề nghị lồng ghép nội dung này vào các điều luật có liên quan trong dự thảo để bảo đảm sự cô đọng, thống nhất và tránh phân mảnh quy định. Chẳng hạn, tại khoản 3 Điều 14 hiện đã quy định: “Trong vụ án dân sự do Viện kiểm sát khởi kiện để bảo vệ lợi ích công thì bị đơn không có quyền đưa ra yêu cầu phản tố.” Đây cũng là một nội dung thể hiện tính chất đặc thù của vụ án dân sự công ích. Vì vậy, có thể tích hợp thêm nội dung về việc “không tiến hành hòa giải” vào cùng khoản này hoặc trong phạm vi Điều 13, thay vì dành hẳn một điều luật riêng. Cách làm này sẽ giúp hệ thống quy định chặt chẽ hơn, đồng thời góp phần rút gọn và nâng cao tính hợp lý trong cấu trúc văn bản pháp luật.

Đối với dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kéo dài thời hạn miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp được quy định tại Nghị quyết số 55/2010/QH12 của Quốc hội về miễn, giảm thuế sử dụng đất nông nghiệp đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Nghị quyết số 28/2016/QH14 và Nghị quyết số 107/2020/QH14

Đại biểu hoàn toàn đồng tình với đề xuất tiếp tục gia hạn chính sách này đến hết năm 2030. Đây là chủ trương đúng đắn, phù hợp với thực tiễn và nhận được sự đồng thuận cao từ cử tri, đặc biệt là người dân ở khu vực nông thôn. Hiện nay, điều kiện sản xuất nông nghiệp còn nhiều khó khăn, thu nhập của người nông dân vẫn bấp bênh và chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, giá cả thị trường và chi phí đầu vào tăng cao. Việc tiếp tục miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp không chỉ giảm bớt gánh nặng tài chính cho nông dân, mà còn tạo điều kiện, động lực để họ yên tâm sản xuất, ổn định cuộc sống trên chính mảnh ruộng, khu vườn của mình. Đồng thời, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi cho rằng đây là chính sách có ý nghĩa thiết thực và giàu tính nhân văn, góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn đúng với tinh thần Nghị quyết về tam nông mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.

Đối với dự thảo Nghị quyết Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân

Đại biểu hoàn toàn đồng tình với việc ban hành Nghị quyết của Quốc hội về chính sách miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông và người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân. Theo dự thảo Nghị quyết, chính sách này được chia thành hai nhóm đối tượng: Thứ nhất, nhóm được miễn học phí bao gồm trẻ em mầm non và học sinh phổ thông đang theo học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục công lập. Thứ hai, đối với người học tại các cơ sở giáo dục dân lập, tư thục, sẽ được hỗ trợ học phí với mức hỗ trợ cụ thể do Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định, tùy theo điều kiện thực tế của địa phương.

Chính sách này dự kiến bắt đầu triển khai từ năm học 2025 - 2026. Trong Tờ trình của Chính phủ cũng đã nêu rõ: việc triển khai từ năm học tới là nhằm thực hiện chỉ đạo của cấp có thẩm quyền. Dù hiện nay Luật Giáo dục đang trong quá trình sửa đổi, bổ sung, có thể trình tại Kỳ họp thứ 10 sắp tới, nhưng để có thể kịp thời áp dụng từ năm học 2025 - 2026, cần thiết phải ban hành chính sách này bằng hình thức Nghị quyết của Quốc hội, với hiệu lực trước mắt. Sắp tới, khi Luật Giáo dục được sửa đổi, các nội dung này sẽ được luật hóa để thực hiện ổn định, lâu dài. Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi cho rằng đây là một chủ trương đúng đắn, kịp thời, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với công bằng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt là với trẻ em và học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Do đó, đại biểu đồng thuận cao với việc ban hành nghị quyết tại kỳ họp lần này của Quốc hội.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng xin phép được chia sẻ thêm một số ý kiến liên quan đến nhóm đối tượng là học sinh phổ thông theo học tại các trung tâm giáo dục thường xuyên, giáo dục nghề nghiệp nơi mà các em được định hướng theo chính sách phân luồng để học nghề hoặc tiếp tục chương trình giáo dục phổ thông. Hiện nay, do điều kiện cơ sở vật chất của các trường công lập còn hạn chế, không đáp ứng đủ nhu cầu học tập, nên một bộ phận học sinh trung học phổ thông, với tỷ lệ không nhỏ, phải theo học tại các trung tâm giáo dục thường xuyên hoặc các cơ sở giáo dục dân lập, tư thục. Thực tế, phần lớn các em không có lựa chọn nào khác, bởi chỉ tiêu tuyển sinh vào các trường công lập còn giới hạn, trong khi năng lực học tập của các em không hề thấp. Việc phải học tập trong môi trường không thuận lợi có thể ảnh hưởng đến tâm lý, kết quả học tập và quá trình rèn luyện lâu dài của các em. Bên cạnh đó, mô hình tổ chức và quản lý các trung tâm này trước đây còn có sự chồng chéo giữa các cơ quan như Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Ủy ban nhân dân cấp huyện, dẫn đến việc đầu tư về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và trang thiết bị dạy học còn hạn chế, chưa đồng bộ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo trong các cơ sở ngoài công lập, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp kết hợp phổ thông.

Vì vậy, bên cạnh chính sách hỗ trợ học phí cho học sinh ở các cơ sở dân lập, tư thục bằng mức học phí tại trường công lập (do Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quy định), đại biểu kiến nghị ngành giáo dục cần quan tâm nhiều hơn đến việc tham mưu cho Chính phủ có kế hoạch đầu tư đồng bộ, bảo đảm đủ điều kiện cơ sở vật chất và chất lượng giảng dạy, từ đó mở rộng hệ thống trường lớp công lập, tăng chỉ tiêu tuyển sinh. Điều này không chỉ giúp các em có điều kiện học tập tốt hơn, mà còn bảo đảm sự công bằng trong tiếp cận giáo dục, tạo môi trường phát triển toàn diện.

Chúng ta không nên để tình trạng thiếu hụt nguồn lực từ ngân sách trở thành rào cản khiến các em học sinh bị đẩy ra khỏi hệ thống giáo dục công lập nơi đáng lẽ ra các em có thể phát huy tốt hơn khả năng của mình. Về lâu dài, điều đó không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục mà còn tác động đến cơ hội phát triển nghề nghiệp và tương lai của các em. Do vậy, Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bến Tre đề nghị cần có chính sách tổng thể, vừa hỗ trợ tài chính, vừa bảo đảm điều kiện học tập bình đẳng cho mọi đối tượng học sinh trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Đối với Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em mẫu giáo từ 3 đến 5 tuổi

Đại biểu hoàn toàn đồng tình với Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em mẫu giáo từ 3 đến 5 tuổi. Việc xác định mục tiêu hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho nhóm trẻ này trên phạm vi toàn quốc vào năm 2030 là cần thiết, kịp thời và phù hợp với yêu cầu thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngay từ bậc học đầu tiên. Dự thảo Nghị quyết đã thể hiện rõ nguyên tắc thực hiện, trong đó có đề ra lộ trình cụ thể, định hướng huy động các nguồn lực xã hội, đồng thời giao Chính phủ xây dựng, ban hành cơ chế, chính sách phù hợp để bảo đảm thực hiện hiệu quả mục tiêu phổ cập. Đồng thời, đại biểu đánh giá cao việc trong nghị quyết đã nêu rõ những định hướng lớn để Chính phủ căn cứ vào đó xây dựng chính sách và tổ chức triển khai thực hiện. Điều này cho thấy nghị quyết không chỉ đặt ra mục tiêu mang tính chiến lược mà còn có tính khả thi và định hướng rõ ràng trong tổ chức thực hiện. Việc phổ cập giáo dục mầm non từ 3 đến 5 tuổi là một bước đi quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục, nhất là đối với trẻ em vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Tin, ảnh: Kim Ngân