Kỳ hai: Đâu là giải pháp hiệu quả?

Chiếc đò nhỏ gắn máy công suất lớn chở hơn mười người chúng tôi lướt nhanh trên sông Mỏ Cày. “Có trộm cát ngoài sông Hàm Luông, tăng tốc chút nữa”, anh Tư Chấu – Chủ nhiệm HTX Khai thác cát Mỏ Cày giục chủ đò Tuấn. Lập tức, Tuấn siết ga tiến về hướng ngã ba vàm Giồng Quéo. Trên sông, vài chiếc ghe chở đầy cát từ dòng Hàm Luông đang trở về. Tư Chấu cho biết: “Mấy chiếc này vừa hút cát xong đó”.

Tại vàm Nước Trong, một chiếc ghe sắt lớn đang miết ga, cát từ lòng sông ồ ạt chảy vào khoang qua ống hút lớn. Thấy đoàn kiểm tra liên ngành tới, ba người thanh niên trên ghe vội tắt máy. Khi được hỏi giấy tờ, nhóm người này cho biết họ chỉ là người làm thuê, không có mặt chủ ghe, không giấy tờ đăng ký ghe, không bằng lái, không chứng minh nhân dân. Biên bản vi phạm hành chính được lập xong nhưng họ cứ chần chừ không chịu ký tên mà bấm điện thoại di động liên tục. Phải mất hơn nửa giờ sau, Đoàn (tài công) thấy “không trôi” đành phải miễn cưỡng chấp hành. Chiếc ghe sắt này có trọng tải khoảng 70 tấn, máy công suất lớn, ống hút có đường kính khoảng 20cm, chủ nhân của nó là một người quê ở xã An Định (Mỏ Cày Nam). Anh Hùng (làm thuê) cho biết: “Lấy cát vào lúc nhửng lớn là mau nhất. Cỡ như chiếc ghe này, bơm khoảng hơn nửa giờ là đầy”. Trong thời gian chờ đợi lập biên bản, đoàn kiểm tra đã “lượm” thêm năm chiếc ghe trộm cát nữa kéo về điểm tập kết gần vàm Nước Trong.

Người dân đóng cừ chống sạt lỡ nhưng vô hiệu.

Tới khu vực xã Định Thủy (Mỏ Cày Nam), đoàn kiểm tra tăng tốc khi phát hiện một ghe trộm đang hút cát. Thấy động, bọn trộm liền rút ống bơm, lủi ghe vào bờ (thuộc xã Hưng Phong, Giồng Trôm) “biến” mất. Trung tá Lê Thanh Nghĩa-Đội trưởng Đội chống ô nhiễm môi trường (Phòng Cảnh sát môi trường-Công an Bến Tre) gọi lớn: “Ông chủ ơi, ra nhận ghe. Nếu không, chúng tôi kéo về lập biên bản tịch thu”. Sau một hồi réo gọi không có kết quả, đoàn kiểm tra kéo  ghe  này về điểm tập trung. Anh Nguyễn Minh Chánh, Phó Trưởng Phòng Tài nguyên và Môi trường (Phòng TN-MT) huyện Mỏ Cày Nam cho biết: “Chủ ghe này là người ở huyện Giồng Trôm tới trộm cát. Bữa nay, nhờ đoàn kiểm tra liên ngành tỉnh mới kéo chiếc ghe này về được, nếu là đoàn của huyện thì kể như… bó tay vì đã sang địa phận của huyện khác”. Bấy giờ, ông Huỳnh Văn Mạng-Phó Chủ nhiệm HTX Khai thác cát Mỏ Cày xen vào: “Nãy giờ tôi để ý thấy mấy tay trộm cát cứ móc điện thoại gọi liên tục. Bữa nay mình bắt được cỡ vầy là khá lắm rồi”. Quả đúng như lời anh nói, chúng tôi neo ghe lại chờ khoảng một giờ nhưng không thấy trộm cát nữa mà là chủ chiếc ghe bỏ trốn khi nãy tới nài nĩ. Gần đó, có một số ghe đang khai thác cát trong vùng thả phao đúng với vị trí cho phép.

Qua hai giờ tuần tra kiểm soát trên sông, đoàn kiểm tra tạm giữ bảy ghe trộm cát lớn, nhỏ đủ loại, tiến hành lập biên bản vi phạm hành chính và ra quyết định xử phạt mỗi phương tiện vi phạm năm triệu đồng. Lúc này, những người vi phạm đều nại ra lý do có hoàn cảnh khó khăn, xin miễn hoặc giảm số tiền nộp phạt, trong số này có ông Ri (thị trấn Mỏ Cày Nam). Sau một hồi “xuống nước” thấy không xong, ông lớn tiếng lệnh cho con rể (cũng là người đang bị tạm giữ phương tiện): “Bữa nay cha con mình bị xui. Tùng, con về kêu mẹ đưa mười triệu đồng nộp phạt”. Lúc nổ máy ra về, cha con họ còn quay lại chửi bâng quơ và hăm dọa cán bộ kiểm tra. Trong số người bị lập biên bản xử phạt hành chính có vợ chồng ông Trương Văn Bé Ba (xã Đa Phước Hội, huyện Mỏ Cày Nam) không chịu ký tên vào biên bản mà cứ gọi điện cho người thân (công tác tại tỉnh Bến Tre), nhưng cuối cùng vẫn phải nộp phạt. Kể về sự ngang tàng của những tay làm nghề hút cát trộm, ông Nguyễn Tất Niên-Chánh Thanh tra Sở TN-MT Bến Tre  nói: “Trước đây đã xảy ra trường hợp chủ ghe trộm cát chạy tuốt luôn, chở cả cán bộ mình trên đó, họ không chịu lái ghe về điểm tập trung. Chúng tôi phải tìm cách dụ ngọt thì họ mới chấp hành. Chuyện bị chửi bới, hăm dọa là thường xảy ra đối với cán bộ kiểm tra”. Trước đây, đoàn kiểm tra đã lập biên bản một số cẩu xáng cạp cát trái phép nhưng rất khó xử lý vì chủ phương tiện không có mặt ở hiện trường mà chỉ có những người làm thuê, những người này không mang theo giấy tờ, kể cả chứng minh nhân dân. Hiện nay, ngoài việc gặp khó khăn về phương tiện để đoàn kiểm tra liên ngành tổ chức tuần tra kiểm soát thì vấn đề kinh phí và việc bảo quản các phương tiện lớn khi bị tạm giữ như xà lan, cẩu xáng cạp cũng là vấn đề ngành chức năng đang gặp khó.   

Giải pháp phòng, chống?

Bức xúc trước tình trạng “cát tặc” hoành hành cồn Phú Đa, đêm 16-10-2009 hàng trăm người dân địa phương đã tập hợp nhau để đốt cẩu xáng cạp cát, nhờ lực lượng công an cùng cơ quan chức năng tới can thiệp mới không xảy ra xô xát. Anh Nguyễn Hữu Dư, tổ 10A (ấp Phú Bình) tức tối nói: “Tôi thấy ghe bên Vĩnh Long qua trộm cát rất nhiều, lực lượng ở xã không giải quyết được. Thỉnh thoảng có một vài ghe bị kéo về huyện xử phạt, nộp phạt xong họ lại tiếp tục trộm cát rồi thản nhiên chạy về. Điều đáng nói là khi có đoàn liên ngành tỉnh kiểm tra thì bọn trộm dường như biết trước, không thấy xuất hiện”. Tại cồn Phú Đa, hàng ngày có từ  4 đến 6 tàu cẩu “trực chiến” để múc cát cho xà lan chở đi, bất kể ngày cũng như đêm. Ngoài ra, còn có khoảng 100 lượt ghe, loại ghe gỗ, sắt đủ loại (trọng tải từ vài chục tới hơn trăm tấn) từ nơi khác tới để trộm cát, nhiều nhất là người Vĩnh Long. Người dân cồn cũng không lạ gì với những “đại gia” như Bảy S (thường gọi Bảy Bùa), doanh nghiệp tư nhân NK, ông Đ… và những trò mánh khóe, luồn lách của những ông chủ này.

Theo số liệu của cơ quan chức năng, tổng sản lượng cát khai thác trong các năm: năm 2006: 1,67 triệu m3; năm 2007: 2,01 triệu m3; năm 2008: 4,22 triệu m3; 5 tháng đầu năm 2009: 316,6 ngàn m3. Như số liệu trên, khối lượng cát khai thác trong 5 tháng đầu năm 2009 là quá thấp so với thực tế và chênh lệch rất xa với tài liệu mà phóng viên thu thập được. Đơn cử, chỉ tính riêng Công ty Cổ phần VLXD Bến Tre (đơn vị khai thác cát lớn), số lượng cát khai thác trong 5 tháng đầu năm 2009 của công ty  là 770 ngàn m3 (số tròn), trong 10 tháng đầu năm 2009 là 3 triệu m3 (số tròn).

Đối chiếu với 6 giấy phép khai thác cát mà Công ty Cổ phần VLXD Bến Tre được cấp khai thác ở 6 mỏ cát khác nhau trên các sông: Cổ Chiên, Tiền, Hàm Luông thuộc địa bàn tỉnh Bến Tre, với tổng công suất là hai triệu m3/năm, trong 10 tháng đầu năm 2009 công ty đã khai thác được ba triệu m3 cát (số tròn), tức vượt một triệu m3. Trong 6 giấy phép được cấp này, giấy phép số 1064/QĐ-UBND ngày 22-8-2008, công ty được quyền khai thác cát lòng sông tại mỏ cát trên sông Cổ Chiên thuộc hai xã Vĩnh Bình, Sơn Định (Chợ Lách), thời hạn khai thác đến ngày 31-12-2008; sau đó được gia hạn khai thác đến tháng 1 năm 2011 (giấy phép số 2268/QĐ-UBND ngày 14-11-2008  được cấp lần thứ hai).  Theo Nghị quyết số 11/2009/NQ-HĐND của HĐND tỉnh Bến Tre “Về việc quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản cát lòng sông tỉnh Bến Tre đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020” đã quyết nghị một số khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động thăm dò khai thác khoáng sản, trong đó tuyến sông Cổ Chiên cấm khai thác 3 khu vực gồm: khu vực cồn Phú Đa (xã Vĩnh Bình, Chợ Lách), khu vực phà Cổ Chiên (xã Thành Thới B, Mỏ Cày Nam), khu vực phà Cổ Chiên (xã Cẩm Sơn, Mỏ Cày Nam), liệu gia hạn thời hạn khai thác đến năm 2011 có trái với nghị quyết?