Mô hình tôm - lúa thích hợp với vùng đất phèn, mặn ở Thạnh Phú

Anh Bùi Văn Phú, ở ấp An Khương A, xã An Điền canh tác vuông tôm hơn 4ha, từ khoảng 5 năm về trước đã áp dụng mô hình tôm - lúa, mỗi năm thu được từ 12-15 triệu đồng/công. Trước kia, anh Phú nuôi tôm sú 2 vụ trong năm, có lúc lãi vài chục triệu đồng/công/vụ nhưng từ thời điểm 5 năm trước, tôm vụ 2 không còn nuôi được nữa. “Do nước nhiễm mặn ngày càng cao và mực nước ngoài sông mặn ngọt chênh lệch về thời gian mỗi năm khác nhau nên khó chọn thời điểm thả tôm giống. Thường vào thời điểm tôm sú vụ 2 thả nuôi thì nước ngọt đột ngột do mưa nhiều, làm cho con tôm sú bị ảnh hưởng, nhẹ thì chai cứng, nặng thì chết cả ao. Do vậy, khoảng 5 năm nay, tôi chọn mô hình tôm - lúa vì ngoài thu nhập chính còn sử dụng lúa ngọn nuôi gia cầm và rơm nuôi bò”- anh Phú cho biết. Điều làm cho người dân lo ngại nhất là việc mầm bệnh của tôm vụ 2 chết tạo ra nguy cơ cho tôm vụ 1 - vụ quyết định của năm mới. Nếu canh tác bằng mô hình tôm - lúa sẽ tiết kiệm được nhiều chi phí và có hiệu quả khá tốt chứ không gặp rủi ro như nuôi tôm sú 2 vụ.

Ông Cao Văn Tùng - Trưởng trạm Khuyến nông huyện Thạnh Phú, cho biết: Từ cuối tháng 11 (âm lịch), nước mặn lên thì bà con rút nước cạn đáy ao, thu hoạch lúa và phơi ao vài ngày cho gốc rạ khô; sau đó, lấy nước vào thả tôm sú, tôm sẽ ôm gốc rạ và lớn dần lên, gốc rạ sẽ phân hủy từ từ tạo nguồn thức ăn hữu cơ dồi dào. Khoảng từ tháng 4 đến tháng 6 thu hoạch tôm, sau đó tháo cạn nước, xới đất rồi sạ lúa. Sau khi gieo cấy, bà con tùy vùng sẽ thả thêm tôm càng xanh hoặc tôm thẻ chân trắng với số lượng ít để tăng thêm thu nhập. Nhiều năm nay, bà con rất yên tâm với mô hình này vì tuy thu nhập không cao nhưng ổn định.

Theo kỹ sư Võ Hoài Chân - Phó Giám đốc Trung tâm Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao (thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), trồng lúa trên đất nuôi tôm là biện pháp canh tác giúp cải tạo môi trường rất tốt, cây lúa và con tôm trong quá trình nuôi trồng kết hợp có tác động tương hỗ cho nhau. Cây lúa trồng sau vụ tôm, nhất là các giống lúa kháng phèn, mặn cao như OM 9915, OM 9916, OM 9921, OM 10636, OM 9577-1, OM 9584-4, MTL 580 và MTL 689 thì không những tăng độ phì nhiêu cho đất, tạo nguồn thức ăn tự nhiên phong phú cho tôm, mà còn cho lúa có năng suất, chất lượng cao, an toàn do ít sử dụng thuốc trừ sâu trong quá trình gieo trồng. Còn theo kỹ sư thủy sản Lê Văn Trung - Chi cục phó Chi cục Nuôi trồng thủy sản, hệ sinh thái sau vụ lúa sẽ cung cấp đủ nguồn thức ăn cho tôm, tôm sẽ tăng trọng nhanh và sạch bệnh. Ngược lại, ruộng lúa sẽ thừa hưởng các vi lượng vô cơ mà tôm thải ra và chu kỳ đó xoay vòng liên tục, bền vững qua từng năm. “Mô hình luân canh tôm - lúa là giải pháp tốt nhất cho bà con vùng đất ngập mặn, nhiễm phèn cao này. Cách làm này đã áp dụng nhiều năm vẫn chưa thấy trở ngại gì”- kỹ sư Trung nhấn mạnh.

Vẫn còn nhiều trăn trở

Ông Lâm Văn Hoàng - Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Thạnh Phú, cho biết: Tiểu vùng II, III của huyện đã được quy hoạch mô hình nuôi xen từ năm 2003. Trong khi nuôi, bà con vì tiếc diện tích đáy ao mà thả tôm sú vụ 2 dẫn đến việc chết tôm liên tục, làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới lúa. Tôm ôm gốc lúa tưởng chừng như quá tốt nhưng như thế sẽ tạo ra xung đột môi trường giữa 2 chủng loại này trong quá trình phát triển dẫn đến người dân phải cố gắng giữ lại cả 2 và kết quả là thất bại. Thời gian qua, nguyên nhân gây chết tôm do thời tiết diễn biến bất lợi, nắng nóng kéo dài, sau đó có những trận mưa lớn trái mùa làm cho nhiệt độ, độ mặn, pH, độ kiềm... trong ao thay đổi đột ngột gây sốc cho con tôm.

Kỹ sư Lê Văn Trung giải thích: Mùa khô, nhiệt độ cao còn dẫn đến gia tăng độ mặn và những vấn đề chất lượng nước khác, làm cho tôm kém ăn, ngộ độc khí gas và tảo, độ oxy hòa tan thấp làm tôm lột xác kém, tốc độ tăng trưởng chậm và tỷ lệ chết cao. Ngược lại, vào mùa mưa, lượng mưa lớn làm giảm đột ngột độ mặn trong nước, kết hợp với những vấn đề khác về chất lượng nguồn nước khiến cho tôm bị rối loạn sinh trưởng, dịch bệnh và chết, mà hiện nay chưa có biện pháp khắc phục hữu hiệu. Theo dự báo của kịch bản biến đổi khí hậu tại Bến Tre, thời gian tới, mô hình sản xuất tôm - lúa cũng sẽ tiếp tục chịu nhiều tác động bất lợi hơn nữa. Trước mắt, chỉ có mô hình luân canh tôm - lúa là cơ bản giải quyết được những vấn đề nêu ra ở trên. Một trở ngại lớn khi áp dụng mô hình tôm - lúa là giá lúa hiện còn quá thấp, giá tôm giống vẫn ở mức cao. Chỉ khoảng 50% bà con tin tưởng sử dụng giống kháng phèn, mặn tốt nhất của Trung tâm Giống nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.

Theo ông Lê Văn Chính - Phó Chánh Văn phòng HĐND, UBND huyện Thạnh Phú, trong thực hiện tái cơ cấu ngành Nông nghiệp của huyện có sự phân chia rạch ròi giữa 3 vùng mặn, lợ, ngọt. Trong đó, vùng mặn là mối quan tâm hàng đầu bởi điều kiện môi trường ở đây bị ảnh hưởng ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Ngoài ra, tình trạng bùng phát việc nuôi tôm thẻ chân trắng thâm canh đã thu hẹp dần diện tích trồng lúa và tiềm ẩn nhiều rủi ro có thể phá vỡ môi trường sinh thái bền vững. Việc tìm đầu ra ổn định cho lúa sạch là rất quan trọng, nhưng để làm được điều đó, bà con phải mạnh dạn sử dụng các giống lúa chịu phèn mặn tốt để không phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, qua đó nâng cao giá trị của lúa và ổn định được môi trường cho tôm.