Nhớ người cựu binh và những chiếc giỏ xách cọng lá dừa

Ông Trường Ngân. Ảnh: P.L.H.H.

Sáng ngày 6-7-2011, ông Trường Ngân (tên thật là Phạm Vân Thanh) vĩnh viễn ra đi vì bạo bệnh. Trong 69 năm của cuộc đời mình, ông đã dành một phần ba quãng thời gian để say mê sáng tạo, sản xuất những mặt hàng thủ công mỹ nghệ độc đáo từ dừa. Ông khởi nghiệp từ những chiếc giỏ xách làm bằng cọng lá dừa - loại thứ phẩm gần như bỏ đi.

Từ những chiếc giỏ xách Philippines

Ông Trường Ngân đã bỏ nhiều thời gian nghiên cứu cách làm sao cho giỏ xách giống hệt, thậm chí còn phải đẹp hơn giỏ xách mẫu mà ông đang có trong tay. Ông Trường Ngân nói: “Thoạt đầu, tôi mở tung cả chiếc giỏ ra. Tất cả chỉ là những cọng lá dừa được vót bóng, rồi đan lại với nhau trong một cái thân bằng trúc vót mỏng…”. Thấy có vẻ đơn giản, song... chẳng dễ ăn chút nào.

Dù vậy, chỉ trong một thời gian ngắn, ông Trường Ngân đã tạo ra những chiếc giỏ xách y chang như mẫu. Hơn nữa, nhờ phần keo bóng phủ lên cọng lá dừa, những chiếc giỏ “made in BenTre” trở nên xinh xắn và sáng sủa hơn.

Nửa năm sau, tôi lại đến cơ sở Trường Ngân. Công việc đan giỏ bằng cọng lá dừa hết sức “xôm tụ”. Ở đó, ông Trường Ngân hướng dẫn cho bà con lối xóm, những người lao động nghèo, những người về hưu... cách làm giỏ xách. Phải đến 200-300 người. Mỗi ngày, lúc trời chưa sáng hẳn, họ đã đến gõ cửa để... nhận nguyên liệu về nhà làm. Rồi các cơ sở “vệ tinh” của ông lan ra đến miệt vườn cồn Ốc, Mỏ Cày, Châu Thành…

Ông Trường Ngân cho biết: Mỗi kg cọng lá dừa vót sạch làm ra được một bộ giỏ, tức ba chiếc lớn nhỏ. Người làm giỏi một ngày có thể làm một bộ. Có người hỏi ông: Hướng dẫn người ta làm “đại trà” thế này, ông không sợ “mất bản quyền” sao?. Ông Trường Ngân thật bụng: “Tạo nguồn thu nhập thêm cho mọi người từ nguyên liệu gần như vô tận ở quê nhà, ước mơ này không chỉ riêng tôi... Với công việc này, mọi người tận dụng thời gian nhàn rỗi mỗi ngày kiếm thêm thu nhập”.

Ông Trường Ngân tâm sự: “Tôi đi bộ đội lúc mới 17 tuổi nên đâu có điều kiện học hành nhiều, rồi khi nghỉ hưu, vốn liếng nói chung cũng chẳng có gì. Song, cái tôi đang có trước mắt là nguồn tài nguyên dừa vô cùng phong phú tại quê nhà…”. Ông tâm sự tiếp: “Trải qua những năm tháng trong bộ đội, lại là bộ đội đặc công thủy, tháo vát, năng động, vào sinh ra tử, tôi không cảm thấy nao núng trước những khó khăn khi bước vào thương trường”.

Đổi đời cho nhiều người dân Bến Tre

Những chiếc giỏ xách rồi đến những lẵng hoa làm bằng cọng lá dừa do ông tự mày mò làm ra mỗi lúc thêm xinh xắn, được các thương nhân Đài Loan đặt mua để xuất khẩu mỗi lúc một nhiều.

Tôi nhớ lại, 10 năm trước đây, khi ông Trường Ngân sản xuất những chiếc giỏ xách trên, tôi cứ đinh ninh là chỉ bán được cho thị trường xuất khẩu chớ còn tại nội địa thì xem ra “khó ăn” vì người ta chưa quen dùng, nhất là dùng để đựng cái gì vào những chiếc giỏ đó(?). 10 năm sau, khi kinh tế - xã hội nước nhà phát triển mạnh mẽ, câu trả lời đã hoàn toàn khác. Những chiếc giỏ xách bằng cọng lá dừa nay trở nên phổ biến và chính nó càng làm tăng vẻ đẹp, giá trị cho một món quà khi người ta đem tặng nhau trong các dịp lễ, Tết, đám tiệc... Ví như trái cây chẳng hạn, chúng được bày trí trong những chiếc giỏ làm bằng cọng lá dừa trông rất bắt mắt, lịch sự...

Từ thành công ở sản phẩm giỏ xách và lẵng hoa bằng cọng lá dừa, ông tiếp tục chịu khó tìm tòi, sản xuất ra thêm hàng chục mặt hàng từ các bộ phận cây dừa: gỗ dừa, gáo dừa, chà dừa, trái dừa và cả trái dừa điếc. Từ gỗ dừa, cơ sở Trường Ngân sản xuất hàng chục mặt hàng phục vụ sinh hoạt gia đình như đũa, chén, bình trà, khay ăn..., đồ lưu niệm và trang trí nội thất như chiếc lược, bình hoa, dụng cụ để danh thiếp, bút viết, lịch, hộp đựng thuốc lá..., những con đồi mồi mỹ nghệ bằng gáo dừa và những chiếc nĩa, chiếc vá “khổng lồ” bằng gỗ dừa để treo tường trông thật ấn tượng...

Xử lý gỗ dừa để làm hàng thủ công mỹ nghệ cũng là điều phức tạp. Gỗ dừa cưa ra, xẻ nhỏ và người thợ phải làm sao cho mặt gỗ nhẵn nhụi, láng bóng, nổi vân thì mới... “ăn tiền”. Đó là chưa kể đến những công đoạn như mài, tiện, giũa để tạo hình.

Từ nhiều năm qua, doanh thu của cơ sở Trường Ngân là trên 200.000 USD/năm. Những người thợ làm hàng cho ông nay có người lãnh trên 100.000 đồng/ngày. Rất nhiều “vệ tinh” làm cho ông hồi mới vào cuộc rất nghèo nhưng nay đã mua đất, cất cơ sở khang trang. Để mở rộng tiếp thị cho các sản phẩm mỹ nghệ từ dừa, một số mặt hàng độc đáo của cơ sở Trường Ngân vẫn thường tham gia triển lãm, hội chợ ở khu vực, toàn quốc. Và thật đáng mừng là lần nào có tham gia thì các sản phẩm của cơ sở Trường Ngân đều đoạt giải cao…

 Ông Trường Ngân phân tích: “Để có một container hàng thủ công mỹ nghệ dừa xuất khẩu cần 200-300 lao động tại địa phương. Hãy nhân ra trong toàn tỉnh Bến Tre sẽ thấy hiệu quả về giải quyết việc làm cũng như đầu ra cho một vùng nguyên liệu còn rất nhiều tiềm năng”.

Nhiệt thành, năng động, say mê với nghề thủ công mỹ nghệ dừa là những tố chất không lẫn vào ai ở ông Trường Ngân. Thỉnh thoảng ngang qua cơ sở của ông, dù ông đã vào tuổi 68-69 nhưng tôi vẫn thường thấy ông ngồi gò lưng bên máy tiện gỗ dừa, bụi dừa bay lên đầy mặt. Ông đang say mê tạo “hồn quê”. Những sản phẩm mỹ nghệ từ dừa của ông đã góp phần làm cho các kỳ lễ hội Festival Dừa tổ chức tại Bến Tre thêm phong phú, hồn sắc. Đang thời điểm chín muồi của sự thành công, vậy mà... ông đã vội ra đi!