Phù sa suy giảm, sạt lở ngày càng nghiêm trọng

Sạt lở ở cồn Bùn, xã Tân Thiềng, huyện Chợ Lách. Ảnh: Phan Hân

Sạt lở vẫn tiếp diễn

Theo thống kê, đồng bằng sông Cửu Long hiện có 562 điểm bị sạt lở với tổng chiều dài 786km. Trong đó, có 513 điểm sạt lở bờ sông với tổng chiều dài 520km và 49 điểm sạt lở bờ biển với tổng chiều dài 266km. Đặc biệt, có 42 điểm sạt lở nguy hiểm với chiều dài 148km cần xử lý ngay để đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản cho người dân.

Tính riêng ở tỉnh, trong khoảng 5 năm trở lại đây, bờ biển tỉnh đã bị sạt lở lấn vào đất liền trung bình hàng năm khoảng 10 - 15m, làm mất hàng trăm héc-ta đất, có hơn 55ha rừng phòng hộ bị thiệt hại. Sạt lở cũng gây ảnh hưởng và thiệt hại lớn về đất đai, tài sản của hàng trăm hộ dân.

 Ở khu vực ven biển, sạt lở xảy ra ngày càng nhanh, nhưng nghiêm trọng nhất là khu vực cồn Ngoài (xã Bảo Thuận - Ba Tri), cồn Bửng (xã Thạnh Hải - Thạnh Phú)… Riêng khu vực nội đồng, tình hình sạt lở bờ sông cũng rất đáng quan tâm, nhất là khu vực cồn Phú Đa (Chợ Lách), cồn Thành Long và bờ sông Mỏ Cày (Mỏ Cày Nam).

Mới đây nhất là một số xã của huyện Giồng Trôm, TP. Bến Tre, Châu Thành, Bình Đại, Mỏ Cày Bắc… cũng đã xảy ra sạt lở, gây thiệt hại khá lớn, làm hư hỏng nhiều căn nhà và tài sản của người dân.

Nguyên nhân sạt lở

Tại hội thảo khoa học “Triển khai thí điểm các công trình phòng, chống xói lở bờ biển tỉnh Bến Tre năm 2018”, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Phòng, chống thiên tai Nguyễn Trường Sơn cho hay, mặc dù thời gian qua, Chính phủ và các địa phương có nhiều công trình và phi công trình đã áp dụng giai đoạn đầu có hiệu quả. Tuy nhiên, cũng có những giải pháp vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tế. Do đó, nhằm hạn chế thấp nhất thiệt hại tài sản và tính mạng người dân địa phương cần có ý kiến của các chuyên gia, khoa học để tìm giải pháp xử lý đồng bộ có hiệu quả tình trạng sạt lở trong thời gian tới.

Theo TS Võ Công Hoang - giảng viên Trường Đại học Thủy Lợi (cơ sở 2), các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước có nhiều nghiên cứu tình hình sạt lở ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, trong đó có tỉnh Bến Tre. Một trong những nguyên nhân gây ra sạt lở là do giảm lượng cát bùn từ thượng nguồn về, tác động của biến đổi khí hậu và đặc biệt vấn đề khai thác cát sông tại chỗ gây ảnh hưởng trực tiếp.

Sạt lở đã làm trôi mất nhà sau của một hộ dân ở cồn Ốc, xã Hưng Phong (Giồng Trôm). Ảnh: H.Đức

PGS.TS Trần Bá Hoằng - Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho biết, năm 2008, kết quả đo được của Bộ Tài nguyên và Môi trường, lượng bùn cát từ thượng nguồn về khu vực đồng bằng sông Cửu Long khoảng 44 triệu tấn. Tính đến thời điểm hiện tại, do có nhiều dự án thủy điện ở khu vực thượng nguồn sông Mekong, lượng cát bị suy giảm 49% còn khoảng hơn 20 triệu tấn tại khu vực.

Ngoài các yếu tố quy luật của dòng chảy, trung bình 1 năm có khoảng 10 triệu tấn cát mất đi từ việc khai thác cát nội địa không kiểm soát tốt. Hiện nay, lượng bùn cát đang suy giảm kèm theo khai thác cát nội địa không quản lý được sẽ gây thiếu hụt bùn cát trầm trọng trên các hệ thống sông. Ở vị trí lượng bùn cát từ thượng lưu không về, bản thân dòng chảy sẽ đào khoét dòng lấn sâu; khả năng trong 5 năm tới, tình hình sạt lở càng nghiêm trọng hơn.

Một chuyên gia ở Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam cho biết, khi khảo sát lòng sông có những hố rất sâu có đoạn trên 10m, dù xác định những yếu tố tác động của biến đổi khí hậu, thay đổi dòng chảy. Tuy nhiên, không loại trừ những hố sâu do các phương tiện bơm hút của con người trong hoạt động khai thác cát. Do đó, địa phương cần bổ sung đánh giá nguyên nhân sạt lở là do tác động của con người khi đó mới có giải pháp xử lý triệt để và lâu dài.

Dự báo tình hình

PGS.TS Trần Bá Hoằng cho hay, tình hình sạt lở ở đồng bằng sông Cửu Long sẽ còn rất nóng. Đặc biệt, khi các dự án thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong hoàn thành, đi vào hoạt động thì lượng bùn cát từ thượng lưu về khu vực đồng bằng sông Cửu Long sẽ giảm đáng kể, còn khoảng 3%.

Theo thống kê của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, trước năm 2005 trở về trước xói lở làm tăng theo diện tích của đồng bằng (do bên lở bên bồi). Tuy nhiên, từ 2005 đến nay, do lượng phù sa và cát trong nước ngày càng suy giảm đã dẫn đến kết quả ngược lại, bồi ít, lở ngày càng nhiều. Trung bình một năm khu vực đồng bằng sông Cửu Long mất 300ha cho toàn bộ khu vực do sạt lở.

“Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và Bến Tre nói riêng đang đối mặt tình trạng sạt lở như một sự thay đổi bất thường. Khi địa phương tiến hành những biện pháp công trình để chống sạt lở phải hết sức cẩn thận. Chỉ nên tiến hành ở những nơi nào thật cần thiết để bảo vệ trong ngắn hạn bởi vì công trình có chi phí cao, tuổi thọ và chi phí duy tu, bảo dưỡng sẽ tăng lên theo số năm tuổi thọ của công trình. Tùy từng vị trí và điều kiện từng nơi mà chọn giải pháp phù hợp.

Bên cạnh công trình, cả khu vực cần phải có quy hoạch tổng thể cho hệ thống sông rạch lớn, toàn bộ dải ven biển theo hướng quản lý tổng hợp, đảm bảo lợi ích của các tỉnh cũng như phát triển bền vững vùng đồng bằng sông Cửu Long” - PGS.TS Trần Bá Hoằng cho hay.

Phan Hân