Ủy ban sông Mê Công Việt Nam với những hoạt động thiết thực

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) Lê Công Thành đến dự và phát biểu chỉ đạo Hội nghị.

Báo cáo công tác năm 2018, Chánh Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam Lê Đức Trung cho biết, trong năm qua, với vai trò là Chủ tịch Hội đồng Ủy hội, Việt Nam đã chủ động phối hợp cùng với các quốc gia thành viên khác triển khai thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ chiến lược; trong đó đẩy mạnh thực hiện Chiến lược phát triển lưu vực sông dựa trên nguyên tắc quản lý tổng hợp tài nguyên nước và các Thủ tục sử dụng nước, nhất là trong thực hiện Thủ tục Thông báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận đối với các dự án thủy điện dòng chính sông Mê Công; tổ chức thành công Phiên họp Hội đồng lần thứ 25 tại TP Hạ Long vào tháng 11-2018.

Thứ trưởng Lê Công Thành phát biểu tại Hội nghị Tổng kết công tác năm 2018 và triển khai phương hướng nhiệm vụ năm 2019.

Đặc biệt, trong hoạt động hợp tác với Ủy hội sông Mê Công quốc tế, Ủy ban đã triển khai thực hiện Tuyên bố Siêm Riệp của Hội nghị Cấp cao lần thứ ba. Cụ thể, thực hiện các hoạt động chiến lược như Chiến lược phát triển và quản lý thủy sản, Chiến lược thích ứng biến đổi khí hậu và Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược; hoàn thiện Hướng dẫn thiết kế Đập thủy điện trên dòng chính và Hướng dẫn đánh giá tác động xuyên biên giới của Ủy hội.

Nâng cao hiệu quả mạng lưới giám sát thủy văn; khởi động dự án nghiên cứu thí điểm về quản lý lũ giai đoạn 2; xây dựng định hướng chiến lược phát triển ngành nông nghiệp - thuỷ lợi vùng hạ lưu sông Mê Công.

Đối với các hoạt động của Bộ TN&MT, Văn phòng đã đẩy nhanh thực hiện Dự án Quản lý Tổng hợp tài nguyên nước Mê Công; thực hiện vai trò đầu mối trong các sáng kiến hợp tác song phương và đa phương khác như: Duy trì chế độ thông báo thường xuyên cho phía Campuchia về chế độ xả nước từ các đập thủy điện của Se San và Srêpok, triển khai các thủ tục để thực hiện Dự án “Tăng cường năng lực quản lý lũ và hạn lưu vực sông Mê Công - Lan Thương”...

Ông Lê Đức Trung - Chánh Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam trình bày báo cáo công tác năm 2018.

Tuy nhiên, theo ông Lê Đức Trung, tình hình hợp tác Mê Công năm 2018 cũng có những diễn biến khó khăn, phức tạp. Trên lưu vực, các quốc gia thượng lưu tiếp tục đẩy nhanh các công việc xây dựng nhiều công trình thủy điện trên dòng chính Mê Công và chuẩn bị triển khai các dự án chuyển nước dòng chính sông Mê Công. Trong khi, địa bàn hoạt động của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam trải rộng không chỉ trong nước mà cả vùng lưu vực thuộc các nước thượng nguồn, nên việc đảm bảo luôn nắm bắt tình hình và thu thập thông tin số liệu phục vụ cho việc triển khai các nhiệm vụ cũng tương đối khó khăn.

Trước tình hình đó, ông Lê Đức Trung cho rằng, Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam tiếp tục tăng tính chủ động trong giải quyết các vấn đề liên quan đến hợp tác Mê Công; tăng cường sự tham gia của các cơ quan liên quan trong và ngoài Bộ, đổi mới cơ chế hoạt động của các nhóm công tác kỹ thuật, nâng cao năng lực đàm phán quốc tế và bản lĩnh trong đấu tranh bảo vệ lợi ích quốc gia cho đội ngũ cán bộ tham gia trực tiếp trong các hoạt động của hợp tác Mê Công. 

Đồng thời, tăng cường công tác truyền thông về các vấn đề hợp tác Mê Công; thực hiện lồng ghép các hoạt động hợp tác Mê Công vào các hoạt động của Bộ, ngành và các địa phương trong những lĩnh vực hoạt động liên quan đến khai thác, quản lý và sử dụng tài nguyên nước từ lưu vực sông Mê Công…

Về kế hoạch triển khai phương hướng nhiệm vụ năm 2019, Chánh Văn phòng Thường trực Lê Đức Trung cho hay, Văn phòng Thường trực sẽ tập trung thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam, tham gia các hoạt động hợp tác trong Ủy hội sông Mê Công quốc tế; tiếp tục công tác tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ, các hoạt động của Bộ TN&MT; cùng với đó tăng cường hiệu quả hoạt động của Văn phòng Thường trực.

Toàn cảnh Hội nghị.

Phát biểu tại Hội nghị, Thứ trưởng Lê Công Thành biểu dương và đánh giá cao những kết quả đạt được của Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam trong năm 2018. Mặc dù với nguồn nhân lực còn hạn chế, sự thay đổi về lãnh đạo nhưng trong năm qua, Văn phòng Thường trực đã hoàn thành tốt khối lượng công việc nhiều hơn so với năm trước.

Thứ trưởng Lê Công Thành cho biết, năm 2019 sẽ là năm bản lề trong hoạt động của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam với nhiều thay đổi mạnh mẽ ở thượng lưu; hạ lưu chịu tác động kép từ thượng lưu và biến đổi khí hậu.

Như vậy, trong năm 2019, Văn phòng Thường trực cần chuẩn bị những ý kiến, quan điểm của Việt Nam về các hoạt động phát triển dòng chính. Trong đó, lưu ý cần truyền thông tốt hơn để lãnh đạo các ban ngành, địa phương và người dân hiểu được tình thế phát triển trên lưu vực, những gì Việt Nam đã, đang và sẽ làm trong thời gian tới.

Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, Văn phòng Thường trực sông Mê Công Việt Nam phải tiếp tục bám sát các hoạt động phát triển trên lưu vực, có những nhận thức mới, hoạt động mới. Đồng thời, làm việc thường xuyên hơn về tình hình khai thác, sử dụng nước trong lưu vực; theo sát dự án quan trắc về thủy văn, tài nguyên nước để có số liệu quan trắc thực ở lưu vực sông Mê Công.

Đối với Đề án tổng thể về tác động của các dự án trên dòng chính, ngay từ bây giờ cần sắp xếp những việc ưu tiên để thực hiện các bước phù hợp với tiến độ giải ngân hàng năm.

“Nhiệm vụ năm 2019 và những năm tiếp theo ngày càng nhiều hơn và nặng nề hơn, trong bối cảnh Nhà nước tinh gọn bộ máy, tổ chức; chúng ta phải làm sao tăng cường năng lực, nghiệp vụ, kiến thức tổng hợp về quản lý nhà nước. Cùng với đó, có cơ chế hợp lý trong vai trò cơ quan điều phối”, Thứ trưởng Lê Công Thành nhấn mạnh.

*Mới đây, trên cơ sở thông báo của Lào, Ủy hội sông Mê Công quốc tế đã thống nhất tiến hành tham vấn cho Dự án thủy điện Pắc Lay từ ngày 8-8-2018 và kéo dài ít nhất là 6 tháng. Nhân dịp, này phóng viên Báo TN&MT đã phỏng vấn ông Lê Đức Trung - Chánh Văn phòng, Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam xung quanh một số vấn đề liên quan đến việc tham vấn cho Dự án thủy điện này.

Ông Lê Đức Trung - Chánh Văn phòng, Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam.

Thưa ông, trong bối cảnh chúng ta đang tiến hành tham vấn cho Dự án thủy điện thứ tư trên dòng chính sông Mê Công, Dự án Pắc Lay, xin ông cho biết tình hình hiện tại của các dự án thủy điện đã tiến hành tham vấn?

Ông Lê Đức Trung: Hiện nay theo thông tin của Ủy hội sông Mê Công quốc tế, công trình thủy điện Xay-nha-bu-ly đã hoàn thành 90% khối lượng xây dựng, dự kiến công trình sẽ hoàn thành vào cuối năm 2018 và sẽ bắt đầu phát điện từ đầu năm 2019, lượng điện sản xuất chủ yếu bán cho Thái Lan. Công trình thủy điện Đôn Sa-hông cũng đã đạt 90% khối lượng xây dựng, trong đó đã hoàn thành cơ bản các hạng mục công trình chính và dự kiến phát điện trong năm 2019. Công trình Pắc Beng chưa thấy phía Lào thông báo tiến hành khởi công. Mặt khác, các hoạt động trong Kế hoạch Hành động thực hiện Tuyên bố chung của Ủy hội nhằm điều chỉnh thiết kế, thu thập thêm số liệu, bổ sung nghiên cứu và đánh giá tác động của công trình, điều chỉnh các biện pháp giảm nhẹ tác động và xác lập cơ chế chia sẻ thông tin và tham vấn vẫn chưa được tiến hành đầy đủ.

Việt Nam và các quốc gia thành viên khác trong Ủy hội vẫn theo sát tiến độ xây dựng của các công trình thủy điện nói trên, đã bổ sung thêm các quy định về hướng dẫn thiết kế các công trình thủy điện trên dòng chính Mê Công, hướng dẫn đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới…, và tăng cường thu thập thông tin số liệu và mạng quan trắc nhằm có thể kịp thời đánh giá tác động thực tế của từng công trình và tổ hợp của các công trình thủy điện nói trên.

Thưa ông, trước sự cố vỡ đập gần đây ở vùng Nam Lào, đề nghị ông cho biết quá trình tham vấn có đánh giá về an toàn đập không?

Ông Lê Đức Trung: Không chỉ vì gần đây sự cố vỡ đập ở vùng Nam Lào xảy ra mà Uỷ hội sông Mê Công quốc tế mới xem xét vấn đề an toàn đập. Theo Hướng dẫn thiết kế các công trình thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế (được ban hành từ năm 2001 và hiện đang được cập nhật), các lĩnh vực sẽ phải được đánh giá tác động bao gồm: thuỷ văn thuỷ lực, phù sa bùn cát, chất lượng nước và sinh thái thuỷ sinh, thuỷ sản, giao thông thuỷ, kinh tế xã hội và an toàn đập. Các tiêu chuẩn về an toàn đập Uỷ hội sông Mê Công quốc tế áp dụng trong Hướng dẫn đều dựa trên cơ sở các tiêu chuẩn về an toàn đập của thế giới.

Trong quá trình tham vấn, đối với vấn đề an toàn đập, các yếu tố rủi ro có thể dẫn tới đe dọa an toàn đập bao gồm: rủi ro do chế độ dòng chảy (lũ lớn từ thượng nguồn đổ về), rủi ro về địa chất như động đất/địa chấn, thiết kế không phù hợp, sự cố trong quá trình thi công và vận hành công trình…đều được xem xét. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế luôn yêu cầu Chủ đầu tư phải tuân thủ chặt chẽ và đẩy đủ các hướng dẫn nói trên trong tất cả các giai đoạn của dự án: từ khảo sát, thiết kế, đến thi công và vận hành công trình, đặc biệt là trong khảo sát, thu thập thông tin số liệu, xây dựng hệ thống quản lý về an toàn đập, phân tích rủi ro và xây dựng kế hoạch ứng phó khẩn cấp khi có sự cố xảy ra.

Sự cố vỡ đập ở vùng Nam Lào đã gây ra những tổn thất to lớn về người và tài sản của Lào, đã rung lên hồi chuông báo động về yêu cầu an toàn cho các công trình thuỷ điện không chỉ của Lào mà của tất cả các quốc gia khác. Đối với công trình trên dòng chính, an toàn đập chắc chắn có ảnh hưởng xuyên biên giới, do vậy Uỷ hội sông Mê Công quốc tế và các quốc gia thành viên sẽ xem xét kỹ việc tuân thủ các tiêu chuẩn thiết kế công trình trong quá trình tham vấn, và sẽ tiếp tục giám sát việc thực hiện các tiêu chuẩn này trong phương án thi công và vận hành công trình.

Đánh giá sơ bộ của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam về tài liệu do Lào cung cấp về Dự án thủy điện Pắc Lay ra sao, thưa ông?

Ông Lê Đức Trung: Cũng như các đợt tham vấn trước đây, chúng tôi nhận thấy Chủ đầu tư chưa kịp làm quen với tất cả các yêu cầu đối với một quá trình tham vấn do Ủy hội sông Mê Công quốc tế tiến hành nên trong chuẩn bị tài liệu dự án còn có những thiếu sót và hạn chế.

Về số liệu: Số liệu sử dụng trong hồ sơ dự án chưa được cập nhật đầy đủ, trong khi trên lưu vực Mê Công có rất nhiều nguồn thông tin số liệu đáng tin cậy như tại Ban Thư ký Uỷ hội sông Mê Công quốc tế hay của các tổ chức quốc tế và khu vực. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế và các quốc gia thành viên luôn khuyến cáo các Chủ đầu tư tăng cường tham khảo sử dụng thông tin số liệu từ những nguồn này để bổ sung hoàn thiện đề xuất dự án của mình.

Về phương pháp và công cụ: Chủ đầu tư chưa sử dụng những phương pháp và công cụ hiện đại và phù hợp cho các phân tích, đánh giá tác động của công trình. Đối với những phân tích đánh giá như thế này, thường các công cụ tiên tiến và tiện lợi như mô hình toán luôn là ưu tiên hàng đầu. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế đã có bề dày kinh nghiệm trong xây dựng bộ mô hình toàn lưu vực và hỗ trợ các quốc gia thành viên (trong đó có Lào) nắm bắt và sử dụng bộ mô hình này. Ủy ban sông Mê Công Việt Nam cũng đã tích cực hỗ trợ các chuyên gia của Lào sử dụng bộ mô hình lưu vực của Ủy hội. Việt Nam cũng sẽ yêu cầu Chủ đầu tư áp dụng công cụ mô hình để nâng cao chất lượng phân tích đánh giá cho công trình Pắc Lay.

Về đánh giá tác động: Căn cứ các nhận xét sơ bộ của các chuyên gia Việt Nam, tài liệu Lào nộp mới chỉ dừng ở việc tiến hành đánh giá sơ bộ tác động tại chỗ mà chưa đề cập đầy đủ đến các yêu cầu liên quan đánh giá tác động xuyên biên giới. Do đây là một vấn đề mà các quốc gia thành viên khác rất quan tâm, và căn cứ vào tinh thần của Hướng dẫn kỹ thuật về đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế, chắc chắn sẽ có những khuyến cáo đối với Chủ đầu tư hoàn chỉnh phần đánh giá tác động này trong đề xuất dự án như đã yêu cầu đối với Dự án thủy điện Pắc Beng.

Về các biện pháp giảm nhẹ tác động: Mặc dù Chủ đầu tư đã có những đề xuất biện pháp giảm nhẹ tác động, ví dụ đối với cá di cư bằng biện pháp công trình như đường cá đi, hoặc đối với giao thông thủy bằng âu thuyền… Tuy nhiên, mối quan tâm của các quốc gia thành viên khác, không chỉ đối với công trình Pắc Lay mà còn tất cả các công trình Lào đã thông báo trước đây, là Chủ đầu tư chưa chứng minh được tính hiệu quả của các biện pháp nêu trên trong bối cảnh Lưu vực sông Mê Công.

Ngoài ra, Chủ đầu tư cũng cần đề xuất các chương trình hoạt động rất cụ thể về các hoạt động hỗ trợ như chương trình quan trắc thu thập số liệu, nghiên cứu bổ sung, kế hoạch trao đổi thông tin số liệu và các hoạt động tham vấn vùng.

Trân trọng cảm ơn ông!

* Sau ngày đất nước thống nhất, hoạt động hợp tác sông Mê Công được xem là mối quan tâm và ưu tiên của việc sử dụng bền vững và hiệu quả tài nguyên nước ở nước ta. Ngày18-9-1978, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 237-CP thành lập Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam để giúp Chính phủ trong điều phối các hoạt động hợp tác Mê Công của Việt Nam. Trong giai đoạn hợp tác 1978-1995, thông qua hợp tác Mê Công và hoạt động của Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam có nhiều dự án nghiên cứu, thử nghiệm, xây dựng đã được thực hiện góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội đồng bằng sông Cửu Long và Tây nguyên, như sau:

Dự án về thuỷ lợi: Dự án thuỷ lợi Tân Gò Công, Dự án thuỷ lợi Hương Mỹ, Nghiên cứu phát triển thuỷ lợi Vàm Nao, Dự án tưới và kiểm soát lũ Tầm Phương, Nghiên cứu khả thi dự án tổng hợp Yasoup…

- Dự án về nông nghiệp và lâm nghiệp: kế hoạch hành động lưu vực sông Srepok, nghiên cứu điều tra đất ngập nước, nghiên cứu phát triển lâm nghiệp tứ giác Long Xuyên, trạm nuôi tôm giống Vũng Tàu……

- Dự án về môi trường: thiết lập mạng lưới giám sát chất lượng nước.

- Các chương trình đào tạo, tăng cường năng lực góp phần xây dựng một đội ngũ cán bộ để đảm đương công tác quản lý tài nguyên thiên nhiên nói chung và công tác hợp tác Mê Công nói riêng sau này.

Ngày 5-4-1995, 4 quốc gia là Vương quốc Campuchia, Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào, Vương quốc Thái Lan và Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ký Hiệp định Hợp tác Phát triển Bền vững Lưu vực sông Mê Công và thành lập Ủy hội sông Mê Công quốc tế nhằm tăng cường hợp tác Mê Công giữa các quốc gia ven sông (Hiệp định Mê Công 1995).. Để tăng cường vai trò của Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam trong việc thực hiện Hiệp định Mê Công 1995, ngày 30-12-1995, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 860/TTg quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam.

Trong thời kỳ từ 1995-2010, hoạt động của Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam đã đóng góp đáng kể vào các hoạt động chung của quốc gia và Uỷ hội sông Mê Công quốc tế, tích cực phối hợp với các cơ quan trong nước đẩy mạnh công tác quản lý tài nguyên nước, giám sát số lượng nước và chất lượng nước xuyên biên giới; đẩy mạnh việc lồng ghép các hoạt động của Mê Công vào hợp tác song phương và đa phương…; đóng góp tích cực vào việc xây dựng Kế hoạch Chiến lược của Uỷ hội để thực hiện Hiệp định Mê Công 1995; đàm phán và ký kết Bộ Quy chế về sử dụng nước; tích cực thúc đẩy các hoạt động của Uỷ hội; và thực hiện các chương trình và dự án then chốt của Uỷ hội.

Xuất phát từ tình hình và nhiệm vụ mới, Thủ tướng Chính phủ đã ban hànhQuyết định 114/QĐ-TTgquy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam.

Theo đó, Ủy  ban sông Mê Công Việt Nam là tổ chức phối hợp liên ngành, giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, quản lý hoạt động hợp tác với Ủy hội sông Mê Công quốc tế nhằm phát triển, sử dụng, bảo vệ tài nguyên nước và các tài nguyên khác liên quan trên toàn lưu vực sông Mê Công nói chung, vùng đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên thuộc lưu vực sông Mê Công nói riêng.

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường giữ chức Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam, Thành viên Hội đồng Uỷ hội sông Mê Công quốc tế. Các Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn giữ chức Phó chủ tịch Ủy ban sông Mê Công Việt Nam.

Có 21 Ủy viên Ủy ban sông Mê Công Việt Namlà đại diện có thẩm quyền của các cơ quan, bộ, ngành và các các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thuộc lưu vực sông Mê Công.

Để tăng cường hiệu quả làm việc của Uỷ ban, cuối năm 2011, Bộ trưởng, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam đã ban hànhQuy chế làm việc của Ủy  ban sông Mê Công Việt Nam

Do thay đổi cơ cấu tổ chức, vai trò Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam hoạt động độc lập theo từng thời kỳ. Từ năm 1997-2008, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn gữi chức Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam. Từ năm 2008 cho đến nay, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường gữi vai trò Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam theo quy định tại Nghị định số 25/2008/NĐ-CP ngày 4-3-2008 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Trong những năm gần đây, Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam đã hoàn thành tốt các nhiệm vụ tăng cường hợp tác Mê Công. Đặc biệt, Ủy ban đã có những đóng góp to lớn cho các thành quả của Ủy hội, dẫn dắt và tham gia tích cực và có hiệu quả trong thực hiện các chương trình hợp tác của Uỷ hội, xây dựng tình đoàn kết trong Uỷ hội và luôn đóng vai trò là tác nhân tích cực thúc đẩy Uỷ hội phát triển; tích cực duy trì các mối quan hệ song phương và đa phương với các quốc gia ven sông; tiếp tục mở rộng quan hệ hợp tác với các nhà tài trợ, các sáng kiến/tổ chức quốc tế và vùng, tăng cường sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ…

Ủy ban đã được tăng cường mạnh mẽ về tổ chức và mối liên hệ với các Bộ, ngành và địa phương thành viên tiếp tục được tăng cường thông qua các hoạt động chung và các hoạt động thông tin tuyên truyền của Uỷ ban.

Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam là tổ chức giúp việc Ủy ban sông Mê Công Việt Nam, đặt tại Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Văn phòng Thường trực Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam có tư cách pháp nhân, có con dấu và tài khoản theo quy định của pháp luật; có biên chế riêng và kinh phí thuộc ngân sách nhà nước cấp; làm việc theo quy chế như cấp Cục thuộc Bộ; thực hiện các nhiệm vụ theo sự phân công của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường,Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam trong lĩnh vực tài nguyên nước và các lĩnh vực liên quan.

M.T (nguồn MRC)