Bảo tồn nghề đan đát ở Ba Tri

Gia đình bà Trần Thị Nhung, ngụ ấp Phú Long (xã Phước Ngãi, huyện Ba Tri) theo nghề đan đát suốt mấy chục năm.

Làng nghề trên trăm năm

Trước đây vùng đất Ba Tri có nhiều giồng cát rất phù hợp cho cây tre, trúc, tầm vông… phát triển nên đã hình thành nhiều làng nghề đan đát. Từ nguồn nguyên liệu sẵn có, với bàn tay khéo léo của mình, người dân các xã Phú Lễ, An Đức, An Bình Tây, Phước Ngãi đã phát triển thành các làng nghề đan rổ, thúng, nia, sịa, bội, bung, lờ, lọp, nơm… truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trong đó, mỗi làng chỉ sản xuất một vài mặt hàng mang tính chuyên sâu như: nghề đan bội, bung, sịa ở xã An Bình Tây, Phú Lễ; đan thúng, rổ ở xã Phước Ngãi; đan lọp, lờ ở xã An Đức…

Ông Trần Văn Mến, 75 tuổi (ngụ ấp Phú Thạnh, xã Phú Lễ) kể lại: “Làng nghề của bà con trong xóm chủ yếu đan rổ, sịa bằng trúc, tầm vông và phát triển hơn trăm năm qua. Trước đây trong xóm có hơn chục hộ sản xuất cung ứng cho thương lái bán khắp nơi. Thời hoàng kim của nghề truyền thống từ thập niên 90 của thế kỷ trước. Người dân làng nghề thu nhập cũng khá để lo cho cuộc sống, nuôi con cái học hành. Gần đây, làng nghề teo tóp dần chỉ còn vài hộ làm theo kiểu nhàn rỗi vì lớn tuổi không thể làm thuê, làm mướn được”. Nguyên nhân các làng nghề đan đát mất dần là do công nghiệp phát triển, các sản phẩm của làng nghề bằng tre, trúc dần để thay thế bằng sản phẩm nhựa, nhôm, sắt, inox… với giá thành rẻ hơn nhiều.

Gia đình ông Mến chỉ còn đứa con trai tên Nguyễn Thanh Vân theo nghề truyền thống của cha ông, còn lại thì tứ tán làm nhiều nghề để mưu sinh. Bởi vì thu nhập từ nghề đan đát rất thấp, mỗi ngày cần mẫn chẻ trúc, đan, uốn vành, đát, cắt vành… để thành phẩm cũng chỉ mang về thu nhập vài chục ngàn đồng.

Con đường nhỏ vào ấp Phú Long (xã Phước Ngãi) trước đây rất nhộn nhịp với nhiều hộ dân chuyên đan rổ cung ứng cho thương lái giờ cũng chỉ còn vài hộ lớn tuổi theo nghề. Ông Hồ Văn Cưu, 65 tuổi (ngụ ấp Phú Long, xã Phước Ngãi) cho biết: “Hơn 50 năm trước, tôi được bà nội dạy nghề đan rổ để kiếm sống. Trước đó, nội tôi kể gia đình cũng có mấy đời làm nghề đan rổ những lúc nông nhàn để bán kiếm thêm thu nhập. Cả xóm có hơn chục hộ làm nghề chuyên đan rổ rồi thương lái đến lấy hàng mang đi các địa phương khác tiêu thụ. Cách xóm này hơn 1km cùng có một làng nghề chuyên đan thúng. Bây giờ cả hai làng nghề trong xã cộng lại chỉ còn vài hộ theo nghề vì sản phẩm làm ra khó tiêu thụ, giá bán lại thấp nên thu nhập chẳng bao nhiêu”.

Hiện gia đình ông Cưu chỉ còn 2 vợ chồng già theo nghề, còn mấy đứa con đều có việc làm ổn định ở thành phố. Bà Trần Thị Nhung, vợ ông Cưu chia sẻ: “Nghề này cần bàn tay khéo léo, cần mẫn làm rất nhiều công đoạn mới ra sản phẩm nhưng thu nhập thấp, bán khó khăn nên hầu như chỉ có người lớn tuổi làm theo kiểu cầm chừng”. Theo bà Nhung, để làm ra cái rổ rất kỳ công nhưng bán ra chỉ được 14 ngàn đồng, trừ đi tiền nguyên liệu gồm dây, trúc thì chỉ còn được 10 ngàn đồng. Một ngày, hai vợ chồng cặm cụi làm cũng chỉ được 10 cái rổ mang về thu nhập khoảng 100 ngàn đồng. Vì vậy, chỉ những người lớn tuổi, mất sức lao động mới theo nghề.

Tìm cách bảo tồn làng nghề

Theo thống kê, tại huyện Ba Tri hiện tại chỉ còn vài chục hộ theo nghề đan đát truyền thống nhưng chỉ làm với số lượng ít trong lúc nhàn rỗi. Tại xã Phú Lễ còn khoảng 30 người theo nghề đan rổ, sịa, bội… nhưng cũng gặp rất nhiều khó khăn trong tiêu thụ. Để tránh bị mai một, năm 2023, UBND xã Phú Lễ đã ban hành kế hoạch bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống tiểu thủ công nghiệp gắn với hạ tầng về bảo vệ môi trường. Trong đó, chính quyền địa phương tạo điều kiện và khuyến khích các hộ dân tiếp nhận thông tin thị trường, hướng dẫn họ áp dụng công nghệ mới nhanh và hiệu quả. Chú ý bảo tồn và phát triển những nét văn hóa đặc sắc để nâng cao giá trị truyền thống làng nghề phục vụ khách du lịch. Đồng thời, xây dựng kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất và đào tạo nghề, truyền nghề cho người dân địa phương.

Chủ tịch UBND xã Phú Lễ Đào Công Văn cho biết: Địa phương đang tìm nhiều giải pháp để bảo tồn, phát triển làng nghề đan đát nhằm phát huy được các yếu tố truyền thống, sử dụng nhiều lao động tại chỗ, sử dụng nguồn nguyên vật liệu tại địa phương và không gây ảnh hưởng đến môi trường. Đồng thời, bảo tồn và phát triển làng nghề gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới. Cơ cấu lại nông nghiệp và Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị với phát triển du lịch và bảo vệ môi trường sinh thái.

Làng nghề truyền thống đan đát hình thành hơn trăm năm tại huyện Ba Tri mai một là điều khó tránh khỏi khi công nghiệp ngày càng phát triển. Để bảo tồn làng nghề truyền thống từ lâu đời của cha ông là việc rất cần sự chung sức, đồng lòng của Nhà nước, cộng đồng và cá nhân. Trong đó, phát triển du lịch gắn với làng nghề có thể tạo nguồn thu nhập ổn định cho người dân và nâng cao giá trị sản phẩm. Đồng thời, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ, cho vay vốn ưu đãi để người dân đầu tư vào sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm… đủ sức cạnh tranh để hướng đến phát triển bền vững.

Bài, ảnh: Thành Châu