Chuyện kể về một di tích văn hóa - lịch sử

Một góc chùa Tân Phước ngày nay.

Nép mình nơi thôn quê

Theo lời truyền miệng qua nhiều thế hệ của cư dân địa phương, chùa Tân Phước đã có cách đây hơn 200 năm (khoảng thế kỷ XIX). Lúc đầu, ngôi chùa được cất đơn sơ bằng cây lá tại khu vực có tên là Láng Bèo, cách địa điểm chùa hiện nay khoảng 1,5km, theo đường chim bay. Ngày nay, tên Láng Bèo còn rất ít người biết đến và hiện là khu vực đất nông nghiệp thuộc ấp Mỹ Quý, xã Tân Xuân, huyện Ba Tri.

Tương truyền rằng, những mục đồng (chăn trâu) ở Láng Bèo lúc bấy giờ, trong lúc chơi đùa đã lấy đất bùn nặn thành tượng Phật rồi thả xuống ao nước nhưng kỳ lạ là dù bằng đất, tượng Phật lại không chìm. Các mục đồng đem việc này kể lại với gia đình. Các gia đình thấy hiện tượng lạ mới hỏi ý kiến các vị cao niên trong vùng. Mọi người cho là điều linh hiển, đức Phật muốn ngự ở đây, nên cùng nhau cất chùa bằng cây lá và dùng đất nặn thành tượng Phật để thờ. Đến ngày rằm, người dân trong vùng kéo nhau đến vọng bái cầu xin phật trời phù hộ cho họ có cuộc sống an bình. Lúc này, chùa có tên gọi là chùa Mục Đồng.

Do thấy khu vực Láng Bèo nằm ở vị trí không thuận tiện cho việc đi lại, một người dân họ Nguyễn cũng là phật tử của chùa đã hiến đất để cất chùa. Nên một thời gian sau, chùa được dời về địa điểm hiện nay (ấp Tân Hòa). Khi về địa điểm mới, chùa lấy tên là Tân Phước Tự. Đa số cư dân trong vùng là nông dân nghèo nên chùa được cất bằng cây lá, vật dụng thờ cúng đơn sơ. Các tượng Phật, một số từ chùa cũ đem về và làm thêm một số tượng bằng cây gỗ trong vùng (tượng cốt cây).

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chùa trở thành địa điểm lý tưởng cho hoạt động của các tổ chức cách mạng trong vùng.

Ghi dấu ấn lịch sử

Dịp Rằm tháng Giêng năm 2025, chùa Tân Phước lần đầu tiên đón đông đảo du khách, phật tử đến viếng thăm chùa. Anh Nguyễn Thành Phong, ngụ TP. Hồ Chí Minh bày tỏ: “Ngôi chùa thật bình yên, uy nghiêm và khang trang. Nghe các vị sư kể về di tích này, tôi thấy rất cảm động về tình yêu nước của người dân nơi đây”.

Theo hồ sơ, lý lịch Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh chùa Tân Phước (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch), nhân dân xã Tân Xuân vốn có tinh thần yêu nước, chống áp bức bất công nên khi Pháp đến đánh chiếm tỉnh, người dân Tân Xuân đã gia nhập nghĩa quân của Phan Liêm, Phan Tôn để đánh Pháp. Trong những năm cuối thập niên 20 của thế kỷ XX, Xứ ủy Nam Kỳ phân công các đồng chí Nguyễn Văn Ân (Mỹ Tâm), Nguyễn Văn Trí (Thân) trong Xứ ủy về tỉnh gầy dựng cơ sở đảng tại tỉnh. Vào cuối tháng 4-1930, Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh được thành lập, với 11 đồng chí do đồng chí Trần Văn An (Mười An) làm Bí thư. Năm 1945, hưởng ứng phong trào đóng góp đồng thau để rèn vũ khí đánh Pháp, dù nghèo nhưng chùa Tân Phước đã đóng góp cho cách mạng 1 đại hồng chung và 2 chuông lớn.

Chùa Tân Phước được chọn làm địa điểm hội họp của liên Tỉnh ủy và Chi bộ Tân Xuân. Đồng thời, cũng là nơi in ấn tài liệu truyền đơn của Đảng. Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, cán bộ giả làm người tu ở chùa để che mắt địch. Trụ trì chùa là người của cách mạng, thường giấu tài liệu, súng đạn để cung cấp cho cách mạng.

Theo lời ông Lê Văn Điển (pháp danh Thích Quảng Ý), sinh năm 1935, ngụ ấp Tân Thanh 2, xã Tân Xuân, huyện Ba Tri, từng tu tại chùa Tân Phước thì các tài liệu được giấu dưới các tượng Phật, liên lạc của ta giả làm phật tử đi lễ phật để lấy, cùng nhiều hoạt động yêu nước khác diễn ra tại chùa Tân Phước...

Tính đến ngày 30-4-1975, có hơn 100 tu sĩ của chùa vừa thoát ly vừa hoạt động hợp pháp cho cách mạng. Thầy trụ trì Thích Thiện Thanh (Nguyễn Văn Đùm, mất năm 1986) được Nhà nước ta tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, ông Nguyễn Văn Hạ (Thích Thiện Ân), được tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhì, ông Nguyễn Văn Nâu (Thích Thiện Huệ) được Hội đồng Bộ trưởng tặng bằng khen. Chùa cũng được làm nơi tổ chức lễ kết nạp đảng viên của xã. Có 83 đảng viên được kết nạp ở đây.

Bài, ảnh: Thạch Thảo