Lịch sử hình thành báo Đảng tại tỉnh

Tờ báo Dân Cày (1930). Ảnh tư liệu

Những viên gạch đầu tiên

Bến Tre xưa vốn là đất lánh nạn của các sĩ phu yêu nước nhờ địa hình hiểm trở, sông rạch chằng chịt. Lưu dân đến đây có gốc gác từ các tỉnh miền Trung bất phục cường quyền nhiễu nhương, bóc lột hà khắc và chiến tranh bắt phu bắt lính, họ tìm đến vùng đất mới để lập nghiệp. Các nhà yêu nước, tầng lớp trí thức, nho sĩ trước cách mạng ở tỉnh điển hình như: Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã làm thơ, viết văn, dùng ngòi bút, con chữ để cổ vũ tinh thần yêu nước, tố cáo tội ác kẻ thù.

Ngoài truyền thống yêu nước và truyền thống văn hóa, người dân Bến Tre có truyền thống hiếu học. Trên mảnh đất Bến Tre đã dần hình thành một đội ngũ trí thức nhà giáo, kỹ sư… Trong đó, có những người tham gia đọc báo, viết báo. Vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nhiều trí thức người Bến Tre đã tham gia vào dòng chảy của báo chí đương thời ở Nam Kỳ. Nổi bật, có cụ Trương Vĩnh Ký - Chủ bút tờ Gia Định Báo (tờ báo tiếng Việt đầu tiên ra đời ở Nam Kỳ vào năm 1865) và tờ An Nam chính trị - xã hội. Ông đã dùng báo chí làm phương tiện để chuyển tải, phổ biến kiến thức, nâng cao trình độ hiểu biết của dân dân.

Kế đến có bà Sương Nguyệt Anh - Nguyễn Thị Khuê, con gái của cụ Nguyễn Đình Chiểu là chủ bút tờ Nữ Giới Chung (1918), tờ báo của giới nữ đầu tiên ở Nam Kỳ. Còn có Lương Khắc Ninh là chủ bút tờ Nông Cổ Mín Đàm, một tờ báo cổ động kinh doanh nông nghiệp. Các ông Nguyễn Dư Hoài, Nguyễn Khắc Huề đã sử dụng diễn đàn này để đăng tải thơ văn yêu nước. Ông Lê Hoằng Mưu làm chủ bút tờ Lục Tỉnh Tân Văn, là tờ báo cổ động cho cuộc vận động Minh Tân, chấn hưng dân trí, dân khí, cổ vũ lòng yêu nước chống Pháp và phong kiến tay sai vong bản. Bà Nguyễn Trung Nguyệt, quê ở Bình Đại, An Hóa đã tham dự lớp huấn luyện của Việt Nam cách mạng thanh niên ở Quảng Châu. Bà tham gia viết bài cho tờ báo Thanh Niên khi ấy và lấy bút hiệu là Bảo Lương.

Những tờ báo như: Gia Định Báo cùng với phong trào báo chí Sài Gòn khi đó cùng với tên tuổi những người con Bến Tre như: Sương Nguyệt Anh, Phan Văn Trị, Lê Hoằng Mưu… đã dùng chữ quốc ngữ công khai để chống lại kẻ thù.

Thời kỳ “phôi thai” 1930 - 1945

Từ khi có Đảng, người Bến Tre xác định báo chí cách mạng chính là vũ khí sắc bén trong cuộc đấu tranh chống thực dân đế quốc, giải phóng dân tộc. Báo Đảng Bến Tre có mặt rất sớm ngay trong thời kỳ vận động thành lập Đảng bộ tỉnh.

Cách mạng Việt Nam được soi sáng bởi lý luận của chủ nghĩa Mác Lê-nin đã nhận thức rõ ràng, đầy đủ về vai trò của báo chí và sử dụng báo chí cách mạng như vũ khí tư tưởng để tuyên truyền, động viên, giáo dục, vận động, tổ chức quần chúng và vạch trần âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù cho nhân dân thấy rõ.

Ngay từ khi Đảng ra đời ngày 3-2-1930, thống nhất ba tổ chức cộng sản ở 3 miền, Liên Tỉnh ủy Bến Tre - Mỹ Tho được thành lập (tháng 6-1930) và xuất bản tờ Dân Cày làm cơ quan tuyên truyền. Nhiều chi bộ đảng như: Chi bộ Tân Xuân, Chi bộ ghép Lộc Thuận - Phú Vang - Vang Quới, Chi bộ Mỹ Chánh Hòa, Chi bộ Lương Hòa… sau khi được thành lập đã nghĩ đến việc viết những tờ truyền đơn, bản tin ngắn để thông báo, tuyên truyền, giáo dục cho người dân về tư tưởng yêu nước và cách mạng để cùng chung sức đấu tranh chống thực dân phong kiến. Các bản tin khi đó được in xu xoa, phân phát cho nòng cốt đi rải, dán ở các nơi đồng bào thường qua lại, tụ tập như chợ, bến đò, các trục đường giao thông. Có thể nói đây là hình thức phôi thai của báo chí cách mạng của tỉnh sau này.

Hoạt động báo chí cách mạng Việt Nam luôn là bộ phận của lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân trong tỉnh. Tháng 5-1931, Tỉnh ủy Bến Tre chính thức được thành lập. Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn được cử làm Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên. Vốn có năng khiếu về báo chí, đồng chí đã dùng tờ báo làm công cụ đắc lực để vận động phát triển cơ sở đảng. Tại thị xã, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn cho xuất bản tờ Búa Liềm in bằng xu xoa, mỗi tuần ra từ 200 - 300 tờ, khổ 20x30cm do đồng chí Trần Thị Vọng - bí danh Chút Chít phụ trách in ấn. Lúc đầu, điểm in ở cầu Cá Lóc, sau đời về đường Clémenceau (đường Lê Lợi ngày nay).

Tháng 7-1931, khi đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn bị địch bắt, đồng chí Huỳnh Thiên Niên - Thường vụ Tỉnh ủy lâm thời tiếp tục cho xuất bản tờ Dân Cày Nghèo vào cuối năm 1931. Trực tiếp biên tập khi đó có đồng chí Nguyễn Văn Khánh (tức Giáo Khánh ở Mỹ Chánh Hòa) và đồng chí Lê Văn Tốt (Giáo Tốt ở Bình Hòa).

Năm 1932, đồng chí Nguyễn Văn Trí - Thường vụ Tỉnh ủy lâm thời cho ra đời 2 tờ báo là Gươm Vô Sản và Phụ Nữ Giải Phóng (dành riêng cho nữ giới), cơ quan đóng tại Mỏ Cày. Địch khủng bố ác liệt, nhiều đồng chí tỉnh ủy viên và cán bộ, quần chúng cách mạng bị bắt bớ. Đến năm 1933, các đồng chí còn bám trụ lại đã xuất bản được tờ Tranh Đấu (hiện tờ Tranh Đấu số 2 ra ngày 22-12-1933 và một tờ không đề số ra ngày 30-12-1933 đang được lưu giữ ở Bảo tàng cách mạng Việt Nam tại Hà Nội).

Trước thắng lợi của Mặt trận bình dân Pháp, tháng 4-1936, các tù chính trị được thả tự do, các tổ chức đảng ở tỉnh được khôi phục, củng cố, Tỉnh ủy được thành lập lại. Tỉnh ủy chủ trương xuất bản tờ báo Lao Động và tờ Dân Chúng (giai đoạn 1936 - 1939), in chì và bán công khai. Ngoài ra, còn có tờ báo Cờ Chiến Đấu, do cán bộ, đảng viên trong tỉnh tham gia viết bài, đã cổ động khí thế cách mạng của quần chúng, tạo tiếng vang trong giới trí thức, nhân sĩ, tiểu thương. Qua các tờ báo này, người đọc biết được tin tức của tỉnh. Điển hình như: “Lời hiệu triệu” của Ban Trị sự lâm thời Hội Ái hữu xã Bình Khánh kêu gọi nhân dân đoàn kết đấu tranh chống bạo lực, cường quyền (tờ Dân Chúng số ngày 5-8-1938) hay tin tức việc Ban hội tề làng Đại Điền lấy công điền chia cho địa chủ… đã làm cho người dân càng hiểu rõ tội ác của thực dân Pháp và tay sai.

Từ tháng 9-1939, các tổ chức cách mạng bị đàn áp khốc liệt, tờ Cờ Chiến Đấu của Đảng bộ ngừng xuất bản. Cho đến năm 1941 - 1944 khi tổ chức Đảng được khôi phục lại lần nữa, Ủy ban Sáng kiến tỉnh (Tỉnh ủy lâm thời) được thành lập do đồng chí Nguyễn Tẩu lãnh đạo, cho xuất bản tờ báo Sự Thật. Tờ Sự Thật khổ 13x19cm, đóng tập từ 16 - 20 trang, góp phần thông tin việc xây dựng cơ sở đảng. Báo Sự Thật đã góp phần hợp nhất các tổ chức đảng vào tháng 3-1945 và trở thành cơ quan vận động, chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở tỉnh.

Thanh Đồng (tổng hợp)