Những Nghệ nhân tô điểm sắc Xuân

Ngọn tháp từ cây tắc của nghệ nhân xứ kiểng Chợ Lách. Ảnh: K. Thư

Nghệ nhân Năm Công (Nguyễn Văn Công, sinh năm 1947, ngụ xã Hưng Khánh Trung B, huyện Chợ Lách) đã dành mấy chục năm để nghiên cứu rồi uốn cây si thành những hình thù độc, lạ. Trước đây, ông cũng như nhiều người dân ở xứ Chợ Lách sống bằng nghề trồng hoa, cây kiểng và cây ăn trái. Ngoài trồng hoa bán Tết, nghệ nhân Năm Công còn có thú vui uốn tạo hình con thú bằng những cây bùm sụm, mai chiếu thủy để vừa chơi theo niềm đam mê và khi được giá thì bán. Tuy nhiên, 2 loại cây này cứng, khó uốn, dễ bị chết nên việc tạo hình rất khó khăn.

Gần 30 năm trước, một lần chở hoa lên TP. Hồ Chí Minh bán Tết, nghệ nhân Năm Công tình cờ mua được 1 cây si (nhiều người gọi là gừa tàu) rất dẻo, có thể sinh sống ở vùng nước mặn, ngọt rất thích hợp cho việc tạo hình thú. Sau khi trồng một thời gian, ông bắt đầu nhân giống và phá bỏ vườn sầu riêng đặc sản đang cho trái để trồng loại cây này.

Nghệ nhân Năm Công kể lại: “Khi bắt tay vào tạo hình cây tạp này, nhiều người cho rằng tôi liều vì dám phá bỏ vườn cây đặc sản đang cho trái để trồng giống cây lạ hoắc mới nhập về chẳng biết hiệu quả như thế nào. Tuy nhiên, vừa trồng vừa nghiên cứu tôi quyết tâm làm ra sản phẩm mang nét đặc trưng riêng của xứ hoa kiểng bằng hình những con thú độc đáo”. Năm 2000, sản phẩm đầu tiên của nghệ nhân Năm Công là cặp rồng bán cho Bảo tàng tỉnh Bến Tre với giá 15 triệu đồng, tương đương 3 lượng vàng. Hiện nay, cặp rồng này vẫn còn xanh tốt và rất đẹp mắt.

Từ thành công đó, tiếng tăm của nghệ nhân Năm Công được vươn xa nên có nhiều khách hàng đến đặt hàng để trang trí cho công viên, khu du lịch. Từ đó, ông nghiên cứu làm ra bộ 12 con giáp, trong đó mỗi năm Tết con gì thì lấy con đó làm chủ lực với số lượng nhiều hơn. Hầu hết sản phẩm của cơ sở ông làm ra không đủ bán và ông chuyển qua làm theo đơn đặt hàng. Hầu hết các lễ hội lớn ông thường “trúng thầu” làm ra những con vật bằng cây cảnh để trưng bày cho khách tham quan chiêm ngưỡng. Trong đó, tại SEA Games 22 tổ chức ở Việt Nam, ông nhận đặt hàng làm 40 con trâu bằng cây si để ban tổ chức trưng bày. Trong dịp Festival đờn ca tài tử tổ chức tại tỉnh Bạc Liêu, ông được đặt hàng làm 25 cây đàn kìm rất độc đáo để trưng bày trong lễ hội. Gần đây, nghệ nhân Năm Công còn xuất khẩu nhiều sản phẩm độc đáo của mình sang Singapore, Úc, Campuchia theo đơn đặt hàng. Trong đó, các sản phẩm chính được xuất khẩu như: voi, con bù xè, chuồn chuồn, bướm, máy bay, xe ngựa, nhà lục giác…

Những ngày giáp Tết, 20 nhân công tại cơ sở của nghệ nhân Năm Công đang tất bật chuẩn bị tạo hình từ cây si để kịp cung ứng cho khách hàng. Toàn bộ khu vườn của ông như vườn thú, công viên thu nhỏ với hàng loạt những con vật được tạo dáng bằng cây si như: công, voi, bộ 12 con giáp, hàng rào… Bây giờ, sản phẩm của ông bán quanh năm và tùy theo đơn đặt hàng với bất cứ hình thù nào mà khách hàng đặt làm. Sau mấy chục năm, sản phẩm của ông là cây si hình 12 con giáp bán trong dịp Tết được xem là “đặc sản” của địa phương.

Nổi danh “tắc thú”

Ngoài kiểng hình làm bằng cây si, tại làng hoa kiểng Chợ Lách nhiều nghệ nhân sống bằng nghề tạo hình bằng cây tắc cũng độc đáo không kém. Những cây tắc quả chín vàng được các nghệ nhân tạo thành nhiều hình thù đẹp. Trong đó, hình con thú, búp sep, tháp... rất độc đáo được xem là sản phẩm “độc quyền” mỗi dịp Tết. Những ngày này, gia đình bà Trần Thị Thanh Thủy, ngụ xã Vĩnh Thành (huyện Chợ Lách) đang tất bật thuê nhân công tạo dáng mấy chục cặp tắc cảnh hình tháp. Những trái tắc vừa chín tới được để lộ ra bên ngoài tạo thành hình tháp rất đẹp mắt, được thị trường ưa chuộng. Ðể tạo dáng những cây tắc thành hình đẹp mắt là cả một kỳ công mà nghệ nhân ở đây phải chuẩn bị suốt năm. Ngay từ đầu năm đã chọn cây con nguyên liệu về trồng, phải xử lý đúng thời điểm để gần Tết trái to, mới chín tới màu vàng mới tạo được hình đẹp.

Nghệ nhân Năm Công tạo dáng nhiều hình thú đẹp từ cây si. Ảnh: K. Thư

Hơn chục năm nay, Tết nào nghệ nhân Nguyễn Văn Vị (ngụ xã Hưng Khánh Trung B, huyện Chợ Lách) cũng cho ra đời cây cảnh tắc hình 12 con giáp cung ứng cho thị trường. “Năm cầm tinh con gì thì tôi sẽ làm hình con vật đó nhiều nhất vì nhu cầu của khách hàng lớn hơn. Ngoài ra, các hình thù mới được ưa chuộng như: thỏi vàng, lân, rồng… cũng đang làm với số lượng dự kiến từ 10 - 15 cặp tùy theo lượng khách hàng đặt mua” - nghệ nhân Vị cho hay.

Những năm gần đây, nhiều khách hàng nhất là công ty, xí nghiệp, cơ sở du lịch đã đến đặt hàng các nghệ nhân tạo dáng cây tắc thành hình đẹp mắt đem về chơi Tết. Trung bình để tạo dáng con thú hay hình thỏi vàng phải tốn từ 30 - 50 cây tắc tùy theo lớn, nhỏ. Giá bán ra thị trường cũng dao động từ 5 - 12 triệu đồng/cặp.

Theo nhiều nghệ nhân ở đây, để tạo dáng con thú, hình thỏi vàng, tháp... bằng cây tắc là cả một kỳ công. Trước hết phải chăm sóc cây cho thật kỹ, rồi xử lý cho trái, chín đúng thời điểm Tết. Khi đem về những chậu nhỏ được ghép lại trên những khung sắt đã tạo hình trước đó. Ðến công đoạn này, người nghệ nhân phải rất khéo tay để kéo những trái tắc chín vàng ươm lộ ra bên ngoài thành những hình đẹp như thật. Khi đó, bán mới được giá cao, khách hàng mới ưa chuộng.

Những ngày càng cận Tết, dọc quốc lộ 57 từ huyện Mỏ Cày Bắc sang huyện Chợ Lách sẽ bắt gặp cảnh người dân tất bật cắt tỉa hoa, cây kiểng nhằm hoàn tất những công đoạn cuối cùng để đem ra chợ Tết bán. Cặp bên lề đường không thể thiếu những hình ảnh ấn tượng từ cây si, cây tắc với hình con thú, thỏi vàng, búp sen... Sau mùa chợ Tết, những nghệ nhân nơi đây lại tất bật chuẩn bị cây nguyên liệu để chuẩn bị hàng bán cho mùa Tết năm sau. Nhờ vậy, mỗi năm lại có những sản phẩm mới, góp phần tô thắm cho mùa xuân.

Kim Thư - Quang Khởi