Phát biểu của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc tại lễ kỷ niệm 200 năm Ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại lễ kỷ niệm. Ảnh: Đ. Tài

Kính thưa các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, MTTQ Việt Nam.

Thưa các đồng chí lãnh đạo tỉnh Bến Tre qua các thời kỳ; thưa các vị khách quốc tế, các vị đại biểu khách quý, cùng toàn thể đồng bào, đồng chí.

Hôm nay, chúng ta có mặt tại đây với tất cả tấm lòng tôn kính và ngưỡng mộ, long trọng tổ chức kỷ niệm 200 năm Ngày sinh của Nguyễn Đình Chiểu, nhà văn hóa, nhà thơ lớn của dân tộc Việt Nam, người thầy giáo, thầy thuốc mẫu mực được UNESCO vinh danh.

Tôi xin thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước nhiệt liệt chào mừng quý vị đại biểu, các vị khách quý, cùng toàn thể đồng bào, đồng chí đã về dự sự kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng này.

Kính thưa các vị đại biểu, thưa đồng bào, đồng chí!

Nguyễn Đình Chiểu, sinh ra và lớn lên trong điều kiện đất nước đầy biến động, vì hoàn cảnh gia đình và điều kiện ly tán thời chiến tranh, ông đã lỡ nhiều kỳ thi nên không theo đường quan lộ, rồi không may lâm bệnh mù lòa, nhưng không vì thế mà buông xuôi. Trái lại, ông đã vượt qua sự trắc trở của số phận, trở thành một thầy thuốc có y thuật cao, một thầy giáo tâm huyết, một nhà thơ đi đầu trong phong trào chống thực dân có ảnh hưởng không chỉ ở Việt Nam mà cả khu vực và trên thế giới. Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương về tinh thần học tập suốt đời, ngay cả khi rơi vào hoàn cảnh nguy nan vẫn là hiện thân của nhân cách sống trong sáng, bình dị, cao đẹp nhưng đầy khí chất của dân tộc Việt Nam nói chung, người dân Nam Bộ nói riêng. Trong thời kỳ đất nước bị họa ngoại xâm, nỗi nhà tai biến, nỗi mình bi thương, bao nghiệt ngã của cuộc đời giáng lên một con người nhỏ bé, hiền hòa, chất phác. Nhưng cũng nhờ đó tôi rèn cho ông bản lĩnh và thái độ sống không buông xuôi trước số phận. “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách”, “Sự đời thà khuất đôi tròng thịt/ Lòng đạo xin tròn một tấm gương”.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từ năm 1963 nhận định Nguyễn Đình Chiểu là một chí sĩ yêu nước, là nhà thơ lớn của nước ta, là ngôi sao sáng trên bầu trời văn nghệ của dân tộc. Trước tác của Nguyễn Đình Chiểu đã cho thấy những đóng góp lớn lao của ông đối với văn học nước nhà. GS. Trần Ngọc Vương, một chuyên gia nghiên cứu về Nguyễn Đình Chiểu đã đánh giá ông trở thành người mở đầu cho trào lưu văn học chống ngoại xâm giành độc lập dân tộc, nhân danh toàn bộ dân tộc chứ không nhân danh một bộ phận thiểu số nào. Đây chính là đóng góp quan trọng nhất của Nguyễn Đình Chiểu vào lịch sử văn học dân tộc. Sự mở đầu của văn học chống thực dân, chống chủ nghĩa đế quốc theo cách đó không chỉ có ý nghĩa văn học sử ở Việt Nam mà còn mang ý nghĩa quốc tế đậm nét. Những tác phẩm Lục Vân Tiên, Ngư tiều y thuật vấn đáp, Văn tế nghĩa sĩ trận vong lục tỉnh và đặc biệt với Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là những cứ liệu sống động cho nhận định nói trên. Tác phẩm của ông có tính thời đại, thể hiện sâu sắc và rõ nét lối sống trọng đạo lý và công bằng xã hội, căm ghét áp bức, bất công cho nên có tầm ảnh hưởng sâu sắc qua nhiều thế hệ, tư tưởng của ông về đạo báo dân, trung quân ái quốc, tư tưởng này vẫn là giá trị dù vật đổi sao dời, dù hình thái kinh tế - xã hội khác nhau. Trong sự nghiệp dạy học, thầy Đồ Chiểu đã dành trọn đời chăm lo dạy dỗ, truyền thụ cho thế hệ tương lai những điều căn cốt của văn hóa Việt Nam, về đạo lý truyền thống của dân tộc và nhân cách của một nho sĩ, là nhà giáo có nhiều đóng góp để nuôi dưỡng và phát huy hào khí Đồng Nai, nét đẹp văn hóa của người Nam Bộ. Nhân cách của nhà giáo Nguyễn Đình Chiểu có ảnh hưởng rất lớn đối với vùng đất Nam Bộ nói chung và mảnh đất Gia Định, Bến Tre nói riêng. Sau khi được thầy thuốc có dòng dõi ngự y đất Quảng Nam cứu chữa thoát khỏi cái chết, nhưng lâm vào cảnh mù lòa, Nguyễn Đình Chiểu học nghề chẩn bệnh, bốc thuốc của người đã cứu mình để chữa bệnh, cứu sống nhân dân. Tư tưởng nhân đạo, bác ái của thầy thuốc Nguyễn Đình Chiểu thể hiện rất rõ qua mấy câu thơ: “Thấy người đau giống mình đau/ Phương nào cứu đặng mau mau trị lành. Đứa ăn mày, cũng trời sinh/ Bệnh còn cứu đặng, thuốc đành cho không”.

 Nguyễn Đình Chiểu là một lương y thông hiểu sâu sắc y lý phương Đông và y lý Việt Nam, kể cả về y thuật và y đức. Y đức quan điểm của cụ chính là đạo cứu người, nằm trong nghĩa vụ cứu dân, cứu nước. “Ngư tiều y thuật vấn đáp” là tác phẩm lớn vào giai đoạn cuối đời của Nguyễn Đình Chiểu dạy bảo làm người và đạo làm thầy thuốc cứu người. GS. Lê Trí Viễn đã từng nhận định, y thuật ấy là kết tinh nghề thuốc trong hàng trăm bộ sách mấy mươi thế kỷ yêu nước ấy có chiều sâu và nhân một đời người và chiều sâu lịch sử dân tộc hàng mấy ngàn năm nhưng cả hai để gút lại thành một thang thuốc hồi sinh, một đạo lý sống của người yêu nước bình thường trong tình hình quê hương rơi vào tay giặc.

Bí thư Tỉnh ủy Lê Đức Thọ trao tặng hoa cho Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc. Ảnh: Đức Tài

 Nguyễn Đình Chiểu làm thơ để biểu lộ lòng yêu nước, mỗi bài thơ là vũ khí chống giặc. Ông làm thầy đồ để nuôi dưỡng hào khí Đồng Nai, giữ gìn, phát huy bản sắc Việt Nam giữa thời loạn ly, ông làm thuốc vì đạo nhân sinh, dù mù lòa nhưng ông đã sống trọn một đời con người với nhân cách trọn vẹn, một đời sống có văn hóa, biết tự hào dân tộc, biết liêm sỉ và tự trọng của một người trí thức chân chính, biết trân trọng phẩm giá của con người với đồng bào và giữ đúng tiết tháo của một kẻ sĩ. Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu toát lên ông một nhân cách văn hóa tiêu biểu của Việt Nam. Điều chúng ta lĩnh hội, thấm sâu nhất của cuộc đời và tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu là tinh thần yêu nước, thương dân, tinh thần chiến đấu không khoan nhượng vì đạo lý, tinh thần vượt khó sáng tạo nghệ thuật và học tập suốt đời. Nguyễn Đình Chiểu và di sản của ông không chỉ được người Việt Nam mãi mãi tôn vinh, tự hào mà còn được bạn bè quốc tế biết đến và ngưỡng mộ.

Thưa các vị đại biểu khách quý, thưa đồng bào, đồng chí!

“Uống nước nhớ nguồn”, tôn sư trọng đạo, tôn kính hiền nhân luôn là truyền thống quý báu của dân tộc chúng ta. Với Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu, chúng ta thực hiện nhiều công việc đầy ý nghĩa như xây dựng xếp hạng Mộ và Khu lưu niệm Nguyễn Đình Chiểu là di tích quốc gia đặc biệt, xây dựng hồ sơ quốc gia trình UNESCO vinh danh cùng kỷ niệm 200 năm ngày sinh của ông, tổ chức Hội thảo Khoa học quốc tế “Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu trong thời đại ngày nay”…

 Nguyễn Đình Chiểu sinh ra ở Gia Định nay là TP. Hồ Chí Minh, quê gốc tỉnh Thừa Thiên, nay là tỉnh Thừa Thiên - Huế, nhưng Bến Tre mới là mảnh đất gắn bó với ông gần suốt cuộc đời. Những năm qua, Đảng bộ, nhân dân tỉnh Bến Tre đã thực hiện nhiều công việc có ý nghĩa sâu sắc nhằm bảo vệ, phát huy giá trị di sản mà Nguyễn Đình Chiểu để lại cho thế hệ hiện tại và mai sau. Hôm nay về lại quê hương Bến Tre - Đồ Chiểu, quê hương Đồng Khởi anh hùng, quê hương cách mạng truyền thống văn hóa, chúng ta vui mừng nhận thấy sự đổi thay, phát triển vượt bậc về kinh tế - xã hội, nhất là thời gian gần đây, Đảng bộ có nhiều nỗ lực vượt qua khó khăn, huy động nhiều nguồn lực cho đầu tư phát triển, nhiều công trình, dự án đang được đầu tư xây dựng công trình cầu Rạch Miễu 2, các công trình điện gió…; nhiều phong trào “Đồng khởi mới” về kinh tế đang bừng nở trên quê hương, góp phần vào những thành tựu chung của cả nước. Kết quả đó là sự minh chứng cho bản lĩnh, trí tuệ, khát vọng vươn lên của Đảng bộ, quân và dân tỉnh nhà, mở ra một thời kỳ phát triển mới đầy triển vọng xây dựng quê hương Bến Tre - Đồ Chiểu trở thành tỉnh khá trong khu vực vào năm 2025 và của cả nước vào năm 2030.

Người dân dự lễ kỷ niệm 200 năm Ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu. Ảnh: Phan Hân

Chúng ta hôm nay cùng nhau kỷ niệm 200 năm Ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu để tỏ lòng tự hào, tôn vinh những cống hiến to lớn của cụ đối với văn hóa Việt Nam và văn hóa nhân loại, nhưng cũng là để tìm ra di sản của cụ, những kinh nghiệm và bài học quý báu cho sự phát triển của địa phương và đất nước trong tương lai. Tôi xin đề nghị các bộ, ban, ngành Trung ương, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Bến Tre, các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu làm sáng tỏ hơn tầm cao tư tưởng, giá trị nghệ thuật của các trước tác của Nguyễn Đình Chiểu, nghiên cứu sâu hơn nữa vai trò thầy giáo và thầy thuốc của Nguyễn Đình Chiểu, tiếp tục giới thiệu, quảng bá các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu đến rộng rãi công chúng trong và ngoài nước. Phát huy giá trị văn hóa Nguyễn Đình Chiểu trong giai đoạn mới, chú trọng ứng dụng thành tựu của công nghệ thông tin vào nghiên cứu giảng dạy, quảng bá các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu, nghiên cứu, sáng tác văn nghệ, văn hóa nghệ thuật của Nguyễn Đình Chiểu. Thực hiện số hóa di sản liên quan đến con người và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu, trên tinh thần là chúng ta cùng nhau kỷ niệm 200 năm Ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu để bày tỏ lòng tự hào và tôn vinh những cống hiến to lớn của cụ đối với văn hóa Việt Nam, văn hóa nhân loại nhưng cũng là để tìm trong di sản của cụ những kinh nghiệm và bài học quý báu cho sự phát triển của địa phương và đất nước trong tương lai “soi kim thấy cổ, học cổ hành kim”. Đó là cách tiếp nối và phát huy truyền thống văn hóa lịch sử dân tộc học hỏi từ những di sản văn hóa của các bậc tiền nhân và cũng là thực hiện theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng và Hội nghị Văn hóa toàn quốc do đồng chí Tổng Bí thư chủ trì vào tháng 11-2021...

Tôi xin thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước Việt Nam trân trọng ghi nhận và cảm ơn UNESCO đã thông qua Nghị quyết và cùng tổ chức tôn vinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu. Đây là niềm tự hào vinh dự của cả dân tộc Việt Nam. Việc UNESCO tôn vinh những giá trị và ý nghĩa nhân văn cao đẹp, trường tồn của tư tưởng nhân cách Nguyễn Đình Chiểu cũng chính là tôn vinh nét đẹp trong tâm hồn, trí tuệ nhân văn bác ái của người Việt Nam. Điều này thêm một lần nữa khẳng định những giá trị tốt đẹp trong cốt cách con người Việt Nam, văn hóa Việt Nam đang hòa chung dòng chảy văn hóa của nhân loại.