Khoa giáo > Khoa học & Công nghệ

Chuyển đổi số văn hóa: Không chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ

BDK.VN - Chuyển đổi số trên lĩnh vực văn hóa không chỉ là chuyển đổi về mặt phương tiện phục vụ công tác quản lý văn hóa và truyền thông mà còn mở ra những cơ hội mới trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản và thúc đẩy sáng tạo văn hóa.

Chuyển đổi số văn hóa: Không chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ

Ứng dụng hệ thống tra cứu thông tin điện tử tại di tích quốc gia đặc biệt Mộ và khu lưu niệm Nguyễn Đình Chiểu. Ảnh: Thanh Đồng

Tác động tích cực của chuyển đổi số trong văn hóa

Có thể nói, với tốc độ phát triển của công nghệ số hiện nay, chuyển đổi số đang làm thay đổi phương pháp sản xuất nhiều sản phẩm văn hóa, hỗ trợ lưu giữ và bảo tồn các sản phẩm văn hóa, nâng cao giá trị kinh tế của văn hóa thông qua việc gia tăng cơ hội tiếp cận tới các sản phẩm văn hóa truyền thống của nhân loại.

Công cụ công nghệ thông tin đang tham gia nhiều vào công việc tạo ra sản phẩm văn hóa. Ví dụ như: việc phục dựng các di tích lịch sử hiện nay đều có sự hỗ trợ rất lớn của các công cụ số. Nhờ các máy ảnh kỹ thuật số, việc chụp lại đầy đủ các chi tiết của một di tích vật thể hiện nay được thực hiện một cách dễ dàng và nhanh chóng. Từ các hình ảnh kỹ thuật số, các nghệ nhân sẽ thực hiện khôi phục các cấu thành của di tích một cách dễ dàng và chính xác.

Hay các công đoạn mô phỏng sơ bộ sản phẩm nghệ thuật được các thiết bị máy tính, phần mềm đồ họa hỗ trợ để các nghệ nhân, nghệ sĩ dễ dàng bổ sung các ý tưởng và chuẩn bị các tính toán, hành động phù hợp để tạo các sản phẩm nghệ thuật. Hay như các sản phẩm hình ảnh giờ đây chủ yếu được tạo bởi các thiết bị kỹ thuật số. Các thiết bị ghi âm, ghi hình kỹ thuật số hiện nay cũng đang được sử dụng rất phổ biến tại các trung tâm thu âm, ghi hình, hàng ngày tạo ra các sản phẩm âm nhạc, bộ phim.

Công nghệ số cũng hỗ trợ lưu giữ và bảo tồn các sản phẩm văn hóa, nâng cao giá trị kinh tế của văn hóa thông qua việc gia tăng cơ hội tiếp cận tới các sản phẩm văn hóa truyền thống của nhân loại. Các sản phẩm văn hóa truyền thống vật thể, kiến trúc sẽ được số hóa hình ảnh chi tiết bằng công nghệ và lưu giữ thông tin trong các cơ sở dữ liệu. Các thông tin dữ liệu này sẽ được lưu giữ vĩnh viễn và là thông tin tham chiếu quan trọng để giúp các nghệ nhân, nghệ sĩ có thể trùng tu, bảo tồn sửa chữa mà vẫn gìn giữ được tác phẩm theo thời gian.

Chuyển đổi số các sản phẩm văn hóa nghệ thuật truyền thống như các hoạt động lễ hội truyền thống, các bài ca, phim ảnh sẽ giúp cho việc lưu giữ các sản phẩm vĩnh viễn. Đặc biệt hiện nay, công nghệ số cho phép số hóa và lưu giữ thông tin hình ảnh, âm thanh chất lượng cao và dung lượng lưu trữ gần như vô tận sẽ giúp cho việc bảo tồn, gìn giữ các sản phẩm văn hóa nghệ thuật này được mãi mãi. Đồng thời khả năng trao đổi, chia sẻ dữ liệu trên hệ thống mạng được dễ dàng, bảo quản mới được vĩnh viễn nhờ các giải pháp sao lưu dự phòng ở nhiều nơi khác nhau.

Từ việc lưu giữ các dữ liệu số về văn hóa, các thông tin sản phẩm văn hóa được quảng bá, chia sẻ tới nhiều người hơn trên mọi miền cũng như ra thế giới thông qua mạng toàn cầu Internet. Trước đây, các sản phẩm văn hóa thường chỉ được biết đến ở một nhóm người, một vùng nhỏ thì nay có thể lan tỏa tới nhiều người và phạm vi rộng lớn hơn nhiều lần. Từ khả năng chia sẻ, lan tỏa và quảng bá rộng lớn này sẽ góp phần nâng cao giá trị vốn có của các sản phẩm văn hóa truyền thống và đây là cơ hội lớn để tăng giá trị kinh tế của văn hóa.

Các thông tin về sản phẩm văn hóa khi chia sẻ trên môi trường mạng, những người quan tâm sẽ đến tham quan, chiêm ngưỡng và từ đó kéo theo sự gia tăng giá trị kinh tế nhờ các hoạt động dịch vụ phụ trợ ngoài thu phí tham quan. Nhờ chuyển đổi số mà các sản phẩm văn hóa truyền thống sẽ là cầu nối để kích thích phát triển công nghiệp du lịch.

Chuyển đổi số là công cụ hữu hiệu để hỗ trợ việc đào tạo kiến thức, học tập kỹ năng duy trì sản phẩm văn hóa truyền thống cũng như sáng tạo và phát triển các sản phẩm văn hóa mới. Đào tạo kiến thức, kỹ năng về nghệ thuật giúp các thế hệ văn nghệ sĩ nối tiếp nhau duy trì, gìn giữ và phát triển sáng tạo các sản phẩm văn hóa nghệ thuật truyền thống. Nhờ chuyển đổi số, các dữ liệu số về văn hóa, nghệ thuật được lưu giữ, chia sẻ là cơ hội tốt để các văn nghệ sỹ, những học viên nghệ thuật được tiếp cận và tham khảo, học hỏi một cách dễ dàng ở mọi nơi, mọi lúc. Tư liệu số về các sản phẩm văn hóa chính là nguồn công cụ đào tạo rất tốt. Đồng thời vừa là công cụ để đối chiếu, đánh giá chất lượng và vẽ lại bức tranh phát triển của chính các dòng sản phẩm nghệ thuật này.

Thư viện Nguyễn Đình Chiểu phục vụ bạn đọc xem tài liệu điện tử. Ảnh: Thanh Đồng

Chuyển đổi số giúp lĩnh vực văn hóa tiếp cận gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nhờ công nghệ số, bảo tàng, nhà hát, thư viện và các di tích lịch sử có thể được số hóa, tạo ra những trải nghiệm mới như tham quan thực tế ảo (VR), triển lãm 3D, lưu trữ tư liệu trực tuyến và tương tác đa phương tiện.

Các nền tảng mạng xã hội, website, ứng dụng di động cũng trở thành kênh quan trọng để giới thiệu, quảng bá di sản văn hóa, nghệ thuật dân gian, lễ hội truyền thống đến công chúng trong và ngoài nước. Ngoài ra, chuyển đổi số còn góp phần thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo như âm nhạc, điện ảnh, thiết kế, trò chơi điện tử phát triển mạnh mẽ, tạo ra giá trị kinh tế và việc làm cho xã hội.

Thách thức đặt ra

Dù tiềm năng rất lớn, nhưng việc triển khai chuyển đổi số trong văn hóa vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Thứ nhất là vấn đề kinh phí và hạ tầng công nghệ, đặc biệt ở các địa phương, đơn vị nhỏ. Thứ hai là nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu về kỹ thuật số và quản lý nội dung số. Ngoài ra, còn có những lo ngại về tính bảo mật, bản quyền và việc làm sao để đảm bảo tính xác thực, giá trị nguyên gốc của các di sản văn hóa khi đưa lên môi trường số. Việc thiếu sự phối hợp giữa các ngành, các đơn vị văn hóa và công nghệ cũng làm chậm tiến trình chuyển đổi số.

Trưng bày, triển lãm các ấn bản báo điện tử tại hội báo xuân tỉnh Bến Tre. Ảnh: Thanh Đồng

Để chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa đạt hiệu quả, cần có chiến lược dài hạn và đồng bộ. Trước hết là sự đầu tư từ Nhà nước và khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp trong việc phát triển hạ tầng số, công nghệ số phục vụ văn hóa.

Bên cạnh đó đó, việc đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ văn hóa, nghệ sĩ, nhà nghiên cứu trong việc ứng dụng công nghệ là rất quan trọng. Chính sách bảo vệ bản quyền số, xây dựng hệ sinh thái số về văn hóa – từ dữ liệu mở, hệ thống tra cứu thông minh, đến ứng dụng AI trong dịch thuật, phân tích văn bản văn hóa – cũng cần được quan tâm. Ngoài ra cũng cần xây dựng nền tảng số quốc gia về văn hóa - nơi lưu trữ, kết nối và chia sẻ dữ liệu văn hóa trên quy mô toàn quốc, nhằm phục vụ công tác quản lý, nghiên cứu, giáo dục và quảng bá.

Đầu tháng 6-2025 vừa qua tại Hà Nội, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã tổ chức hội thảo chuyên đề “Chuyển đổi số trong lĩnh vực Văn hóa”. Đây là sự kiện khởi động cho quá trình xây dựng Đề án chuyển đổi số ngành văn hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045.

Phát biểu tại hội thảo này, GS.TS Từ Thị Loan – nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam đã trình bày tham luận với quan điểm: Chuyển đổi số văn hóa không chỉ là quá trình số hóa tư liệu hay hiện vật, mà là cuộc chuyển đổi toàn diện từ tư duy đến tổ chức quản trị. Theo bà, chuyển đổi số trong văn hóa phải dựa trên công nghệ số, dữ liệu lớn, AI, IoT, điện toán đám mây và blockchain; nhằm giữ gìn, lan tỏa và phát triển bản sắc thay vì chỉ chạy theo hiệu quả kinh tế.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phan Tâm cũng đã khẳng định: chuyển đổi số văn hóa không đơn thuần là thay đổi công nghệ, mà là thay đổi hành động, tư duy, mô hình tổ chức toàn ngành. Trong đó, con người và bản sắc văn hóa Việt Nam là trung tâm. "Chuyển đổi số văn hóa phải nhân văn, hiện đại, làm giàu truyền thống thay vì phá vỡ. Công nghệ là công cụ, dữ liệu là tài sản, kết nối là môi trường vận hành, và thể chế số là cơ chế kết nối," Thứ trưởng Phan Tâm nhấn mạnh.

Từ những cơ sở này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ tiếp tục tổ chức các hội thảo chuyên sâu để hoàn thiện Đề án chuyển đổi số lĩnh vực Văn hóa đến năm 2030, tầm nhìn 2045, nhằm kiến tạo một nền văn hóa số Việt Nam hiện đại, nhân văn, gắn kết truyền thống với tương lai.

Thanh Đồng (tổng hợp)

Chia sẻ bài viết