Những người “giữ hồn” cho Hát sắc bùa Phú Lễ

Hát sắc bùa ở xã Phong Nẫm, huyện Giồng Trôm. 

Vừa đến đầu đường vào nhà nghệ nhân Bảy Chấn (Nguyễn Văn Chấn, 65 tuổi, ngụ ấp Cầu Hòa, xã Phong Nẫm, huyện Giồng Trôm) đã nghe tiếng trống cơm, tiếng đàn cò cùng lời hát của đội HSB Phú Lễ xã Phong Nẫm đang tập dợt. Mấy năm nay, những lời hát mộc mạc cùng tiếng nhạc cụ dân gian độc đáo đã trở nên thân quen với người dân ấp Cầu Hòa. Đây là nơi duy nhất trên địa bàn tỉnh còn duy trì sinh hoạt vào mỗi thứ Năm hàng tuần để “giữ hồn” cho nghệ thuật HSB Phú Lễ.

Nghệ nhân Bảy Chấn vừa là đội trưởng vừa ông bầu biểu diễn trống cơm trong đội HSB Phú Lễ. Hiện tại, đội có 6 thành viên với đủ nghề nghiệp như: giáo viên, thợ hồ, làm vườn... nhưng có chung niềm đam mê nghệ thuật muốn giữ gìn và phát huy di sản văn hóa HSB Phú Lễ. Nghệ nhân Bảy Chấn cho biết: “Trước đây, đội tập ở nhà nghệ nhân Lư Văn Hội ở cùng xóm. Năm 2019, nghệ nhân Lư Văn Hội mất, cả đội dời về đây tập cho tới nay. Suốt năm rồi dịch bệnh, chẳng diễn được bao nhiêu suất nhưng đội quyết tâm duy trì sinh hoạt, cùng nhau tập dợt để không quên bài”.

Trước đây, cố nghệ nhân Lư Văn Hội (ngụ xã Phong Nẫm, huyện Giồng Trôm - nguyên Phó chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh) cùng các nhà nghiên cứu cất công sưu tầm nghệ thuật diễn xướng HSB Phú Lễ để dạy lại cho các thế hệ sau này. Từ đó, 5 đội HSB Phú Lễ ra đời gồm: đội HSB xã Phong Nẫm, đội HSB Bảo tàng tỉnh; đội HSB Trường THCS Phú Lễ, đội HSB xã Phú Lễ (Ba Tri) và đội HSB Trung tâm Văn hóa huyện Ba Tri.

Theo nghệ nhân Bảy Chấn, HSB Phú Lễ có 3 phần cơ bản gồm: nghi lễ; hát chúc tụng, giúp vui và giã từ. Mỗi phần có nhiều bài như: mở cửa rào, khai môn, rước xuân, tiên sư, chúc làm ruộng, chúc nghề dệt vải, lý lơ thơ, ra đi, giã từ... So với các địa phương khác, HSB Phú Lễ có phần khác biệt như: nhạc cụ có thêm cây đờn cò, trống cơm; mỗi thành viên trong đội vừa là nhạc công, vừa là diễn viên và hát theo lối cái kể, con xô. Ngoài ra, số lượng thành viên trong đội thấp nhất là 4 người, mỗi thành viên trong đội sử dụng một loại nhạc cụ khác nhau. Số thành viên trong đội phát triển theo số chẵn nhưng không quá 12 người. Thông qua hình thức truyền miệng, ông bầu có nhiệm vụ tổ chức tập dượt toàn đội, đồng thời sáng tác bài bản mới nhằm đáp ứng nhu cầu chúc tụng nghề nghiệp và hát giúp vui để hướng dẫn cho đội trước khi vào mùa phục vụ.

Đội Hát sắc bùa xã Phong Nẫm (huyện Giồng Trôm) vẫn duy trì tập luyện hàng tuần để bảo tồn nghệ thuật độc đáo của cha ông.

Hiện tại, đội HSB Phú Lễ xã Phong Nẫm thường xuyên sáng tác những bài mới để phù hợp điều kiện hiện nay như: nghệ nhân Lương Văn Tất sáng tác bài Vè cây dừa, Chúc mừng làng nghề Bến Tre; nghệ nhân Bảy Chấn sáng tác bài Chúc mừng khách đến Bến Tre; cố nghệ nhân Lư Văn Hội đã sáng tác bài: Cùng nhau giữ sạch môi trường, chúc mừng nghề thú y, Chúc mừng nghề thầy giáo, Chúc mừng rượu Phú Lễ... Nghệ nhân Lương Văn Tất cho biết: “Anh em trong đội cùng nhau sáng tác, biểu diễn với niềm đam mê muốn giữ gìn, phát huy nghệ thuật độc đáo của HSB Phú Lễ chứ không có quyền lợi gì về vật chất. Những buổi biểu diễn của các thành viên trong đội nhận thù lao chỉ đủ đổ xăng, khi nào có đơn vị tài trợ tặng dư chút đỉnh thì gom vô quỹ hoạt động của đội. Tuy nhiên, lâu nay anh em chủ yếu bỏ tiền túi ra để đóng quỹ cùng nhau hoạt động chứ không có thu nhập từ biểu diễn”.

Mấy năm nay, Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh tỉnh tìm cách cải biên theo hướng sân khấu hóa để đưa nghệ thuật HSB Phú Lễ đến gần hơn với công chúng. Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh tỉnh Nguyễn Hoài Anh cho biết: “Trung tâm đã cải biên nghệ thuật HSB Phú Lễ bằng cách xây dựng một số động tác như: đối đáp giữa nam và nữ, giao đãi, tương tác sân khấu... nhằm phù hợp với nhu cầu giải trí hiện nay. Khi đó, nhiều khán giả chấp nhận nhưng một số nhà nghiên cứu thì cho rằng nên giữ nguyên bản gốc. Vì vậy, ở các buổi biểu diễn đoàn thường hát cả hai loại hình để phục vụ nhu cầu khán giả”. Từ năm 2018, trung tâm đã đưa các loại hình nghệ thuật dân gian như: đờn ca tài tử, hát dân ca, HSB Phú Lễ ... vào trường học ở các tiết ngoại khóa nhằm giúp học sinh biết về loại hình nghệ thuật độc đáo của cha ông.

Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Thị Ngọc Dung cho biết: “Về quản lý nhà nước, ngành rất quan tâm để bảo tồn di sản văn hóa HSB Phú Lễ để không bị mai một. Trong đó, đã đưa vào kế hoạch chung để mở lớp truyền dạy cho các thế hệ kế cận. Đồng thời, tạo điều kiện không gian biểu diễn ở các khu du lịch, bảo tàng, trường học... Hiện nay chủ yếu lồng ghép với các hoạt động khác, chưa có nguồn kinh phí riêng để bảo tồn nghệ thuật HSB Phú Lễ. Sắp tới, sở sẽ phối hợp với Hội Di sản văn hóa tỉnh tổ chức các lớp để truyền dạy cho các thế hệ kế cận; tìm nguồn kinh phí từ xã hội hóa và từ nội lực để tiếp tục duy trì và phát triển nghệ thuật HSB Phú Lễ trong điều kiện hiện nay”.

Bài, ảnh: Hoàng Mai