Người tham gia bảo hiểm xã hội giao dịch tại Bưu điện tỉnh.
Sự cần thiết BHXH tự nguyện
Hiện nay, định hướng của Đảng và Nhà nước phát triển hệ thống chính sách BHXH linh hoạt, huy động các nguồn lực xã hội theo truyền thống tương thân, tương ái của dân tộc, hướng đến bao phủ BHXH toàn dân theo lộ trình phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững. Thực tế lại chưa thực sự thu hút được người lao động tự do tham gia vào loại hình BHXH này.
Theo thống kê của BHXH tỉnh, BHXH tự nguyện mới có dưới 10 ngàn người tham gia, quá thấp so với nhu cầu thực tế hiện nay. Tỉnh ủy đề ra đến năm 2025 đạt 1,5%, năm 2030 đạt 2%. Hiện nay, thực hiện chỉ tiêu phát triển BHXH tự nguyện gặp khó khăn do thay đổi mức đóng tăng gấp trên 2 lần từ ngày 1-1-2022 (do chuẩn hộ nghèo ở nông thôn tăng từ 700 ngàn đồng lên 1,5 triệu đồng). Để khắc phục các rào cản, thu hút được đông đảo người dân tham gia BHXH tự nguyện, nhất là người lao động tự do, ngành bảo hiểm đang đẩy mạnh, đổi mới công tác, phương thức tuyên truyền để người dân hiểu và tự nguyện tham gia BHXH. Đặc biệt, ở vùng nông thôn, có các biện pháp tuyên truyền thích hợp, dễ hiểu, dễ làm. BHXH đã phối hợp với chính quyền địa phương để có những giải pháp tuyên truyền thu hút người lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện bằng cách lồng ghép vào các chương trình sinh hoạt tổ nhân dân tự quản, các buổi truyền thông ở khu dân cư.
Mới đây, tại hội nghị truyền thông về BHXH do Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy phối hợp với BHXH tỉnh tổ chức, Giám đốc BHXH Dương Văn Thắng cho rằng: Nếu chỉ thực hiện BHXH bắt buộc ở khu vực chính thức cho người lao động làm công hưởng lương thì đại đa số nhân dân không có chế độ bảo hiểm hưu trí khi về già. Điều này sẽ trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội, an sinh xã hội không đảm bảo. Do đó, cần thiết phải vận động người dân khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện, có sự hỗ trợ mức đóng của Nhà nước, giúp cho người dân có điều kiện được tham gia BHXH bình đẳng, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, tiến tới mục tiêu an sinh xã hội toàn dân. Từ đó, tạo điều kiện chăm lo, bảo vệ tốt nhất cuộc sống của người dân, “không để ai bị bỏ lại phía sau”, vì mục đích an sinh xã hội và xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Theo ông Dương Văn Thắng, tham gia BHXH tự nguyện, người tham gia được hưởng lương hưu khi về già, đảm bảo thu nhập ổn định, thường xuyên, không trở thành gánh nặng cho gia đình, người thân và con cháu. Đây là biện pháp tốt nhất để người dân khu vực phi chính thức chủ động để dành nguồn tài chính an tâm thụ hưởng lúc tuổi già. Trong thời gian hưởng lương hưu, người tham gia BHXH được cấp thẻ BHYT để khám chữa bệnh theo chế độ BHYT. Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng BHXH tự nguyện.
Quyền lợi khi tham gia
Người tham gia BHXH tự nguyện là công nhân Việt Nam đủ 15 tuổi trở lên và không thuộc nhóm người tham gia BHXH bắt buộc. Mức đóng hàng tháng bằng 22% thu nhập hàng tháng. Người tham gia BHXH tự nguyện được lựa chọn mức thu nhập. Cụ thể, mức cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở (mức thu nhập lựa chọn cao nhất 29,8 triệu đồng/tháng. Mức thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn 1,5 triệu đồng/tháng (mức đóng cơ sở hiện nay 1,49 triệu đồng/tháng).
Người tham gia BHXH tự nguyện có thể lựa chọn một trong hai phương thức đóng định kỳ hoặc đóng 1 lần. Phương thức đóng định kỳ được đóng theo hàng tháng, 3 tháng đóng 1 lần, 6 tháng đóng 1 lần, 12 tháng đóng 1 lần, nhiều năm trên 1 lần nhưng không quá 5 năm/lần. Đóng 1 lần cho những năm còn thiếu (không quá 10 năm) để đủ điều kiện hưởng lương hưu. Khi có đủ các điều kiện theo quy định, người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng quyền lợi theo quy định.
Điều kiện để hưởng quyền lợi khi: Người tham gia BHXH đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 20 năm đóng BHXH mà không tiếp tục tham gia BHXH. Hoặc người tham gia BHXH tự nguyện phải định cư nước ngoài, bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định của Bộ Y tế. Sau 1 năm không tiếp tục đóng BHXH, mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH 1 lần.
Mức hưởng sẽ tính theo số năm đã đóng BHXH, cứ 1 năm đóng được 1,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014. 2 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Trường hợp thời gian đóng BHXH chưa đủ 1 năm mức lương bằng số tiền đóng, mức tối đa bằng 2 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH. Mức hưởng BHXH 1 lần của người tham gia được Nhà nước hỗ trợ không bao gồm: số tiền Nhà nước hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện, trừ trường hợp là người đang bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định của Bộ Y tế.
Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng lương hưu hàng tháng khi có đủ 20 năm đóng BHXH trở lên và đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định. Kể từ ngày 1-1-2022, tuổi nghỉ hưu đối với nam là đủ 60 tuổi 6 tháng, sau đó mỗi năm tăng thêm 3 tháng. Tuổi nghỉ hưu với lao động nam sẽ đạt 62 tuổi vào năm 2028. Đối với nữ đủ 55 tuổi 8 tháng, sau đó tăng thêm 4 tháng. Tuổi nghỉ hưu với lao động nữ sẽ đạt 60 tuổi vào năm 2035.
Trường hợp đã đủ tuổi nghỉ hưu nhưng thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm thì được đóng 1 lần cho những năm còn thiếu (tối đa 10 năm) để đủ điều kiện hưởng lương hưu. Mức hưởng hàng tháng BHXH chế độ hưu trí bằng tỷ lệ hưởng lương hưu hàng tháng nhân cho mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH. Trong đó, tỷ lệ hưởng lương hưu của người lao động được tính bằng 45% mức bình quân thu nhập bằng tháng đóng BHXH và tương ứng với số năm đóng BHXH. Cụ thể, lao động nam 20 năm, lao động nữ 15 năm. Sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH, người lao động cả nam và nữ được tính thêm 2%, mức tối đa bằng 75%.
Người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được cấp thẻ BHYT miễn phí trong suốt quá trình hưởng lương hưu. Lương hưu sẽ được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với ngân sách nhà nước và quỹ BHXH. Ngoài ra, người tham gia BHXH tự nguyện còn được chế độ tử tuất. Người có thời gian đóng BHXH tự nguyện từ đủ 60 tháng trở lên và người đang hưởng lương hưu sẽ được trợ cấp mai táng bằng 10 lần mức lương cơ sở tại tháng người tham gia BHXH tự nguyện chết. Người đang đóng BHXH tự nguyện hoặc đang bảo lưu thời gian đóng BHXH chết, người có thời gian đóng BHXH chưa đủ 1 năm chết, người có thời gian đóng BHXH bắt buộc và tự nguyện chết, người đang hưởng lương hưu chết sẽ được trợ cấp tuất 1 lần.
Để đảm bảo mọi người dân đều có thể tham gia BHXH tự nguyện, Nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm trên mức đóng BHXH hàng tháng bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn. Đối với người tham gia BHXH thuộc hộ nghèo, hỗ trợ 30%, 20% đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo. Đối với người tham gia khác hỗ trợ 10%. Thời gian hỗ trợ tùy thuộc vào thời gian tham gia BHXH tự nguyện thực tế của mỗi người nhưng không quá 10 năm. |
Bài, ảnh: Phan Hân